Тема:Саха тылын уруоктарыгар саҥа чааһын үөрэтиигэ лэпбук технологиятын туһаныы
Үлэнитолордо:
Федорова ЭльвираНиколаевна
Алын сүһүөхкылаас учуутала
2023
Санаахолбостоҕуна, сүбэ түмүлүннэҕинэ, кыайтарбат да кыаллар.
(Өсхоһооно)
Киириитэ
Төрүттылынан үөрэнии, сайдыы киһиэхэ үтүө эйгэни үөскэтэр тыын, норуот муудараһындөбөҥнүк, судургутук өйдөтөр кыах буолар. Оскуолаҕа төрөөбүт тылы үөрэтиисуолтата улаатта, саҥа ирдэбил турда. Алын сүһүөх үөрэнээччитигэр кэрэ, баайтөрөөбүт тылын үөрэтэн, билбитин сатаан туттар- туһанар буоларын ситиһэрусулуобуйа олохтонор. Саха тылын үөрэтии оҕо ситимнээх саҥатын, сатаан ааҕар,суруйар, айар- тутар дьоҕурун үөскэтэргэ, тобуллаҕас толкуйу олохтуурга, араасэйгэҕэ бодоруһар бастакы сатабыллары иҥэрэргэ туһаайыллар, үөрэнээччи салгыыорто сүһүөххэ үөрэнэригэр федеральнай үөрэх стандартын ирдэбилигэр эппиэттииртустаах бэлэми хааччыйар аналлаах. Саха тылын уруоктарыгар үөрэнээччи билэр-көрөр баҕатын уһугуннарар, аныгы үйэ сиэринэн информационнай технология туһатынөйдөтөр, наадыйар информациятын, матырыйаалы көрдөөн, туһанар бастакыүөрүйэхтэрин иҥэрэр соруктар учууталга тураллар. Оҕоҕо сатаан сыал- соруктуруорар дьоҕуру, былаанныыр, ырытар, анаарар сатабыллары иҥэриэхтээхпит. Сахатылын уруогар ылбыт билиитин чиҥник өйдөөн хааларын ситиһээри “Саха тылынуруоктарыгар саҥа чааһы үөрэтиигэ лэпбук технологиятын туһаныы” диэн теманы ыллым.
Үлэм сыала: лэпбуктехнологиятын саха тылын уруогар туттан саҥа чааһын чиҥник билиилэрин ситиһии.,
Соруктара:- Лэпбуктехногиятын туһунан үөрэтии, уруокка туттар ньыманы тобулуу.,
— Саха тылын уруоктарыгар наадыйаринформациятын, матырыйаалы көрдөөн, туһанар бастакы үөрүйэҕин иҥэрии.,
— Төрөөбүт тылы үөрэтиигэ интэриэһитардыы,төрөөбүт тылы кэрэхсииргэ иитии.
— Оҕо былаанныыр, ырытар, ырыҥалыыр,толкуйдаан таһаарар дьоҕурдарын сайыннарыы.,
Үлэм сонуна: Сахатылын уруоктарыгар лэпбук технологиятын туһанан чиҥ билиини биэрии
Чинчийии көрүҥэ:
— Лэпбук техногиятын туһунан үөрэтии,
— Саха тылын уруоктарыгар саҥа чааһынчиҥэтиигэ үөрэнээччилэргэ лэпбук оҥорторуу,
Сабаҕалааһын: лэпбуктехнологията үөрэнээччигэ саха тылын уруогар саҥа чааһын чиҥник билиитигэркөмөлөөх.,
Үлэм тутула: киириитэ,сүрүн, чинчийии чаастар, түмүк, туттуллубут литература, сыһыарыы
Сүрүн чаас
Лэпбук технологиятын туһунан өйдөбүл.
Сыллата үөрэхтээһин эйгэтигэр саҥаттан саҥа технологияларкиирэн иһэллэр. Үөрэнээччи уруокка ылбыт билиитин чиҥэтэригэр биир көдьүүстээхньыманан лэпбук технологията буолар. Лэпбук ( lap- тобук, book- кинигэ), олэбэтэр бэйэ оҥорбут бары өттүнэн табыгастаах папка буолар. Лэпбук Эмиэрикэүөрэхтээһиниттэн кэлбит ньыма буолар. Бу технология аан дойдуну биир гынабиллибит буолан, киэҥ биһирэбили ылар. Бу папкабыт араас быһыылаах сиэптэртэн,араастаан хамсыыр карточкалартан турар, суруктаах, табылыыссалаах, ойуулаах,киһини тардар буолуохтаах. Хас биирдии сиэп элбэх үөрэппит матырыйаалы хабар,үөрэнээччи бэйэтэ былааннаан сөптөөх тиэмэҕэ матырыйаал булан таҥан оҥоронтаһаарбыт кинигэтэ буолар. Бу кинигэни оҥорон таһаарарга оҕо интэриэстээхбуолан, айар, толкуйдуур дьоҕура сайдар.
Лэпбугу оҥорорго оҕо бастаан улахан киһикөмөтүнэн былаанныы үөрэнэр. Наадыйар информациятын үөрэх кинигэтигэр,тылдьыкка, энциклопедияҕа, ыйынньыкка булар, сорудаҕы толорорго көмөлөһөр эбииматырыйаалы туһанар. Ол түмүгэр оҕо үлэтин былаанныы, бырайыактыы үөрэнэр.Лэпбук нөҥүө оҕо уруокка ылар билиитин сөптөөх тиэмэҕэ олоҕуран араарар,тэҥниир, быһаарар, тиһиктээхтик толкуйдуур. Уруок матырыйаалыттан,быраабылаттан, исхиэмэттэн бэйэтигэр туһалаах информацияны булан көрөр,бэлиэлэрин көрөн түмэр, араартыыр.
Чинчийии чаас
Лэпбук технологията саха тылын уруогартуттуу көдьүүстээҕин чинчийии
Үөрэхтээһин балысханнык сайда турар кэмигэриитии-үөрэтии өттүгэр саҥа сүүрээни киллэрээри бу технологияны сүрдээҕининтэриэһиргээбитим. Лэпбук технологиятын уруоктарбар кыралаан киллэрэн киирэнбарбытым. Уруокка барбыт матырыйаалы чиҥэтэргэ ордук табыгастаах эбит. Ол иһинбастаан үөрэнээччилэрбэр оҥорторорбор саха тылын уруогар ылбыт билииничиҥэтиигэ туһаммытым. Аныгы үйэ оҕото төһө да сахалыы саҥардар күннээҕи олоҕорнууччалыы тыллары элбэхтэ кыбытар буолла, сорох ардыгар нуучча тылынан эрэсанаатын этэр буолла. Ол түмүгэр сахалыы тыллары билбэт буолан иһэллэрэ киһинидьиксиннэрэр. Сатаан санаатын сааһылаан эппэт, уруокка ылбыт билиитин ситэтуһаммат, өйүгэр чиҥник киллэрбэт да түгэннэрэ элбээтэ. Эбиитин тэйиччиттэнолорон (дистанционно) үөрэнэннэр билиини чиҥник ылаллара ыарахаттары үөскэттэ.Саха тылын уруога кэлиҥҥинэн нууччалыыттан тылбаас да курдук буолуох көрүҥнээх.Үөрэх матырыйаалын туһунан бэйэтин санаатын этэр, билиитин көрүүтүн, туссайдыытын сөпкө сыаналанарыгар лэпбук технология көмөлөөх.
Саха тылын уруогар саҥа чааһын чиҥэтиигэбастакы лэпбукпутун оҥорбуппут. Лэпбук оҥорон таһаарарга бастаан толкуйдаан,былаанныырга үөрэппитим. Лэпбукпутун А3 формакка оҥорон саҕалаабыппыт. Үөрэнээччилэртиэмэни талан баран үөрэх кинигэтиттэн барбыт матырыйаалларын хат хатылаанлиискэ былаан оҥорбуттара. Бастакы лэпбукпут буолан сүрүн өйдөбүллэри бэйэмбэчээттээн биэрбитим. Кэлин оҥорор лэпбуктарбытыгар оҕолор бэйэлэрэ толкуйдаантаһааран саҥа чаас сүрүн тутулларын наардаан суруйбуттара, лиистэри араас өҥүнэнкырааскалаабыттара. Саҥа чааһын сүрүн быраабылатын суруйбуттара. Бэйэлэринбаҕаларынан араас быһыылаах гына кырыйаннар силимнээбиттэрэ. Ис- истэриттэнкыһаллан туран оҥорбуттара. Үлэлэрин түмүгүттэн сүргэлэрэ көтөҕүллүбүтэ. Өссөда атын тиэмэҕэ оҥоруох санаалара үөскээбитэ. Лэпбук оҥорор кэмнэригэрүөрэнээччилэр бэйэ- бэйэлэригэр билиилэрин үллэстэллэр, санаа атастаһаллар,биир уопсай түмүккэ кэлэллэр, үлэлэрин таба аттарынар буолбуттара. Кылааспарүөрэтэр оҕом да аҕыйаҕыттан буолуо, бөлөххө бииргэ, биир санаанан салайтаранүлэлиир буоланнар. бодоруһар сатабыл бары көрүҥэ күннэтэ сайдан, тупсан иһэрбуолар эбит. Санааларын сатаан сааһылаан этэллэрин ситиһээри, бэйэлэрин табасыаналанар сатабылларын иҥэрээри лэпбук оҥорторон баран үлэлэрин көмүскүүллэринирдиибин. Ол түмүгэр, саха тылын эрэ уруогар буолбакка, атын да биридимиэттэргэүөрэнээччилэр сатаан ырытар, тэҥниир, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи,төрүөтү булар, хайа баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтиһиигэ кыттыһар буоллулар. Саха тылынуруогар эрэ буолбакка нуучча тылын уруогар лэпбук технологиятын эмиэ туһанансаҥа чааһыгар хас да лэпбук оҥорон таһаардыбыт.
Үчүгэй куһаҕаннаах буолбатын курдук, лэпбуктехнологията биир соччото суох өрүттээх- бириэмэни ылара бэрт. Былаанныырга,биир санааҕа кэлэн үлэни торумнуурга, ону таһынан сөптөөх матырыйаалы көрдөөнтуһанарга бириэмэ сүрдээҕин барар эбит. Биир лэпбугу оҥорорго 2-3 уруок наада.Ол иһин уруок таһынан эбии куруһуок бириэмэтигэр аттарынан оҥороллор. Оҕобэйэтэ баҕаран туран ис санаатыттан айан- тутан таһаардаҕына оҥорбут үлэтиттэндуоһуйууну ылар, ону тэҥэ төрөөбүт тылынан сатаан сааһылаан этэр, ылбытбилиитин чиҥник өйдөөн хааларыгар бу лэпбук технологията төһүү күүс буоларэбит.
Түмүк
Саха тылын үөрэтиигэ алын уопсай үөрэхтээһиҥҥэфедеральнай судаарыстыбаннай үөрэх стандартын ирдэбилигэр олоҕуран учууталкүннэтэ үөрэтии өттүгэр саҥаны киллэрээри араас үөрэтии ньымаларын,методикаларын, технологияларын көрдүүр. Саха тылын үөрэтиигэ саҥаны киллэрээригыннахха сөптөөх матырыйаал көстөн иһэрэ уустук. Аныгы үөрэхтээһин ирдэбилигэрэппиэттиир гына, оҕону төрөөбүт тылын баайын сайыннарыыга, таба ааҕар, суруйарэрэ дьоҕурунан муҥурдаммакка, толкуйдуур, булан тобулан таһаарар, ырыҥалыыр,анаарар толкуйун ордук сайыннарыахтаахпыт. Үөрэнээччи ылбыт билиитин күннээҕиолоҕор туһаныахтаах. Билигин олох сайдыытынан оҕо сахалыы төрүт тылын умнабыһыытыйаары гынна, үксүн нуучча тылынан саҥарар, аралдьыйара элбэх. Ол түмүгэрсахалыы кинигэни аахпат буолан саҥарар санаатын сахалыы тылынан сааһылаанэппэт, толкуйдуу да сатаабат буолан иһэрэ хас биирдии учууталы долгутарбуолуохтаах. ФГҮөС ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн оҕо саха тылын уруогар ылбытбилиитин чиҥник өйдөөн хааларын туһугар араас үлэни ыытабыт. Оҕоҕо сатаан сыал-сорук туруорар дьоҕуру, былаанныыр, ырытар, анаарар сатабыллары иҥэриэхтээхпит.Саха тылын уруогар ылбыт билиитин чиҥник өйдөөн хааларын ситиһээри саха тылынуруоктарыгар саҥа чааһын үөрэтиигэ лэпбук технологиятын туһанным. Лэпбук оҥороркэмнэригэр үөрэнээччилэр бэйэ- бэйэлэригэр билиилэрин үллэстэллэр, санааатастаһаллар, биир уопсай түмүккэ кэлэллэр, үлэлэрин таба аттарынарбуолбуттара. Биир санаанан салайтаран үлэлиир буоланнар. бодоруһар сатабыл барыкөрүҥэ күннэтэ сайдан, тупсан иһэр буолар эбит. Ол түмүгэр, саха тылын эрэуруогар буолбакка, атын да биридимиэттэргэ үөрэнээччилэр санааларын сатаансахалыы тылынан сааһылаан этэр, саҥа чаастарын арааран ырытар буоллулар,тэҥниир, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтү булар, бэйэлэринтаба сыаналанар, хайа баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтиһиигэ кыттыһар буоллулар. Сахатылын уруогар эрэ буолбакка нуучча тылын уруогар лэпбук технологиятын эмиэтуһанан саҥа чааһыгар хас да лэпбук оҥорон таһаардыбыт.
Лэпбук технологията үөрэнээччигэ сахатылын уруогар саҥа чааһын чиҥник билиитигэр көмөлөөх диэн сабаҕалааһынымтуолла. Инникитин саха тылын уруоктарыгар эрэ буолбакка литература ааҕыытынуруоктарыгар лэпбук технологиятын туһанан оҕо сахалыы тыла сайдарыгар, ыраастыксаҥарарыгар, билиитэ хаҥыырыгар туһулаан, хас биирдии оҕо бэйэтэ лэпбук оҥоронтаһаарарын курдук үлэни торумнуоҕум.
Туһаныллыбыт литература:
1. Захарова, Лариса Васильевна. Саха тыла: үлэлиирбырагыраама: 1-4 кылаас / Л.В.Захарова. –Дьокуускай:Бичик, 2017. -48с. (Саха оскуолата).
2. Захарова, Лариса Васильевна. Литератураааҕыыта: үлэлиирбырагыраама: 1-4 кылаас /[Л.В.Захарова,У.М.Флегонтова; Саха Өрөсп.Үөрэҕин мин-бэтэ].–Дьокуускай:Бичик, 2013. —56с.(«Саха оскуолата» систиэмэ).
3. И.И.Каратаев, Н.С.Попова. Саха тыла: үһүс кылааскаүөрэнэр кинигэ. 3-с эбэн., саҥардан таһаарыы. –Дьокуускай:Бичик, 2000. -64с.
4. Поликарпова Евдокия Михайловна. Норуоттылынан айымньыта уонна уус- уран литература: 1-9 кылаастарга программа /Е. М.Поликарпова, У.М.Флегонтова, Л.В.Захарова. –Дьокуускай: Бичик, 2007. -48с.
5. Саха бэргэн тыла- өһө: үөрэххэ көмөматырыйаал/хомуйан оҥордо И.И. Стручкова. –Дьокуускай:Бичик 2013. -64с.
6. Саха тылын үөрэтиигэ көмө табылыыссалар:1-4 кылаастарга/ хомуйан оҥордулар: М.Е.Сивцева, И.В.Хомподоева. –Дьокуускай:Бичик, 2020. -40с.
