Особенностипреподавания башкирского языка обновленного по ФГОС
Выполнила: Хасанова Р.З.
Стерлитамак, 2023 г
Яңыртылғанфедераль дәүләт белем биреү стандарттарының үҙенсәлектәре.
Яңыстандарттар уҡыусыларҙың лингвистик (тел, уҡыусыларҙың башҡорт теленәнмәғлүмәтлелеге), аралышыу (коммуникатив, уҡығанды һәм башҡалар һөйләгәндеаңлау, хәҙерге башҡорт әҙәби теленең нормаларына эйә булыу), этномәҙәни(культорологик, һынлы сәнғәт әҫәрҙәрен, мәҙәниәтен, халыҡ ауыҙ-тел ижадыөлгөләрен белеү, башҡорт халҡының телмәр әҙәплелеген үҙләштереү, рухиҡомартҡыларын ихтирам итеү) компетентлыҡтарын үҫтереүҙе бурыс итеп ҡуя.
Яңыртылғанстандарттарға байтаҡ яңы үҙгәрештәр индерелгән. Һәр предметты уҡытыуҙа маҡсат,темалар, баһалау системаһы конкрет билдәләнергә тейешлек, беҙҙенсә, төпүҙгәрештәрҙең береһе булып тора.
Яңышарттарҙа уҡыу процесы «өҙлөкһөҙ белем алыу» концепцияһын бойомға ашырыуғаҡоролған. Тиҙ үҙгәреүсән йәмғиәттә функциональ грамоталылыҡ кешеләрҙең социаль,мәҙәни, ижтимағи эшмәкәрлегенең, шулай уҡ бер өҙлөкһөҙ белем алыуҙың төп базаһыбулырға тейеш.
Функциональграмоталылыҡ, йәғни уҡыусының алған белемдәрен тормошта ҡулланырға өйрәтеү –киң мәғәнәле төшөнсә, ул уҡыу, математик, тәбиғи-фәнни, финанс яҡтанграмоталылыҡты, креатив фекерләүҙе, глобаль компетенцияларҙы үҙ эсенә ала.
Шуларҙыңбереһе- уҡыу грамоталылығы айырыуса ҙур әһәмиәткә эйә. Белем биреүҙең ниндәйгенә предмет өлкәһен алһаҡ та, беренсе сиратта, аңлап уҡыу, уҡылған текстанкәрәкле мәғлүмәтте айыра белеү һәләте кәрәк. Шуға күрә лә уҡыусыларҙың уҡыуграмоталылығын формалаштырыу башҡорт теле уҡытыусыларының төп бурастырыныңбереһе булып тора. Уҡыу грамоталылығы уҡыусыларҙа текстарҙы аңлау, ҡулланыу,улар тураһында фекер йөрөтөү һәләтен үҫтерә.
Уҡыуграмоталылығын формалаштырыуҙа текст менән эшләй белеүгә айырыуса ҙур иғтибарбүлергә кәрәк, сөнки текст менән таныштырыу белем биреүҙе генә түгел, тәрбиәүибурыстарҙы бойомға ашырыуҙы ла үҙ эсенә ала. Шәхестең рухи- әхлаҡи сифаттарынформалаштырыуҙа текст менән эшләүҙең роле баһалап бөткөһөҙ, шуға күрә лә уныҡыҙыҡлы, аңлайышлы, мауыҡтырғыс итеп ойошторорға кәрәк.
Беҙҙеңсә,уҡыу технологияһын ҡулланып, текст менән эште III этапта ойоштороу бик отошлобуласаҡ: СЛАЙД
1. — уҡыусыларҙы әҫәрҙе ҡабул итергә әҙерләү,уларҙа теләк, мотивация булдырыу;
2. — тексты аңлап уҡыуҙарына ирешеүҙе тәьмин итеү;
3. — тексты уҡып сыҡҡас, уҡыусыларҙың белемдәрен, әҫәрҙе нисек аңлауҙарынтикшереү, анализлау, тормош менән бәйләү һәм алған белемдәрҙе ғәмәлдә ҡулланыу.
Беренсеэтапта әҫәрҙе уҡыр алдынан уҡыусыларҙың иғтибарын уның исеменә, яҙылған йылына,автор йәшәгән осорға йүнәлтергә була, уҡыласаҡ әҫәр сюжетына тура килгән видео,картина тәҡдим итергә һәм шулар буйынса әңгәмә ойошторорға мөмкин.
Икенсеэтапта әҫәрҙе уҡыу ваҡытында автор һәм ундағы геройҙар менән бәхәскә, диалогкаинергә мөмкин, һүҙлек эше үткәрергә, алда нимә буласағын уҡыусыларҙың үҙҙәренәнһорарға, аҙаҡ уны автор варианты менән сағыштырырға мөмкин.
Өсөнсөэтапта «Ниндәй маҡсаттар ҡуйғайныҡ? Маҡсаттарға ирештекме? Нисек? Һөҙөмтәләрниндәй? Тағы ла нимәләр эшләргә тейешһегеҙ? Бөгөнгө белемде тормошта ҡайҙа һәмнисек файҙалынырға мөмкин? Һинең ҡайһы эшең бигерәк тә уңышлы килеп сыҡты?»кеүек һорауҙарға яуап биреү уҡыусының теманы аңлы, ижади, үҙ аллы, төплөүҙләштереүен, үҫеш кимәлен асыҡларға, киләсәккә маҡсаттар билдәләргә ярҙамитәсәк.
Былэтапта түбәндәге күнегеүҙәрҙе эшләтеү отошло буласаҡ: СЛАЙД
— уҡылған текстағы яңы мәғлүмәтте асыҡларға,үҙ фекеренде әйтергә;
— тәҡдим ителгән һүҙбәйләнештәрҙең ҡайһыһытекстың төп фекерен теүәл еткереүен билдәләргә, яуапты миҫсалдар менәндәлилләргә;
— текстың төп фекерҙәрен асыҡлап, планын төҙөргә;
— телдең / яҙма рәүештә текстың ҡыҫҡасайөкмәткеһен еткерергә;
— тексты төп герой исеменән телдән / яҙмаһөйләп бирергә;
— текска яңы исем уйлап табырға.
Уҡыуграмоталылығын бик күп алымдары бар: туҡталып уҡыу, һорау биреп уҡытыу, уҡыукөндәлектәре, логик сылбыр, тулы булған һәм тулы булмаған һорауҙар биреү һәмбашҡалар.
Тулыбулмаған һорауҙар биреү – иң ябай һәм йыш ҡулланылған алымдарҙың береһе. Бындайконкрет һорауҙарға еңел, тиҙ генә (“эйе”, “юҡ”) яуап ҡайтарырға була, ә тулы(проблемалы) һорауға тәрән мәғәнәле, уйлап, анализлап, өҫтәлмә материалдарэҙләп яуап бирел. Мәҫәлән: Әҫәрҙең төп темаһы ? Автор нимә әйтергә теләгән?Кеүек һорауҙарҙы ҡатмарлаштырып, тормошҡа бәйләп, һорауҙы проблемалы итепбирергә була : Был әҫәр һеҙҙе ниндәй һығымтаға алып килде ? Уның актуаллегенимәлә? һ.б
Шулайитеп, яңыртылған федераль дәүләт белем биреү стандарттары буйынса дәрестәрҙеойоштороуҙа тирә-яҡты танып белеүгә мотивация булдырыу, алған белемде тормошменән бәйләү, уҡыусыны тормошҡа әҙерләү, мәғлүмәтте эҙләп табыу, белем һәмкүнекмәләрҙе тормошта ҡулланыу мөмкинлектәрен күрһәтеү төп бурыс булып тора.
