Сыйныфтан тыш чара
«Шүрәледә кунакта».
Максат: укучыларны Тукайның балачагы,Кырлай урманнары белән таныштыру, аларны әдәби телдә матур сөйләргә өйрәтү,сүзлек нормларын арттыру, баету; телгә, шагыйрьгә карата горурлык хисләренеңартуын булдыру, аларны патриотик хисләр белән рухландыру.
Кичәнең барышы:
Алыпбаручы:
-Тыңлагыз,тыңлагыз. Бүген 26 нчы апрель, бөек шагыйребез, татар халкының милләт җырчысыГабдулла Тукайның туган көне.
Алгакечкенә Апуш чыга:
-МинАпуш. Мине шулай дип йөртәләр. Ә исемем Габдулла. Әтием Мөхәммәтгариф, әниемБибимәмдүдә. Мин дөньяга килгәч тә, биш ай вакытта әтием, ә өч яшемдә әниемүлеп ките.
(Салмаккына музыка уйный).
Әкренгенә артта Зиннәтулла бабай күренә:
-Әй улым, бәхетсезләр генә ятим кала. Бигрәк бәхетсез булдың шул. Әйдә, минембелән, бергә яшәрбез. Үги апаңнар сине тәрбияләргә булышыр.
Алыпбаручы:
-Апуш Зиннәтулла бабай гаиләсендә яши башлый. Ләкин бу гаилә кечкенә Апушкагаилә җылысы, ата-ана назы бирә алмый. Аңа бу гаиләдә яшәргә бик авыр була.Ләкин кечкенә Апуш күз яшьләрен күрсәтми, авырлыкларга түзеп яши.
Бию«Апуш һәм апалары».
Апуш:
-Озакта үтмәде, мине күрше авылдагы Сәгъди абзый үзенә яшәргә алып ките. Минем ничекшатланганымны белсәгез икән! Кырлай! Искиткеч матур табигать! Биредә мин үземнебик бәхетле хис итә башладым.
Музыкауйный һәм «Шүрәле» шигыреннән өзек укыла.
Алыпбаручы:
-Буәкиятне белмәгән бер генә укучы да юктыр. Кем соң ул Шүрәле? Кайларда яши икәнул? Әйдәгез, хәзер «Шүрәле һәм укучы малай» дигән өзек карап үтик. Ә улмалайның исеме Алмаз. Һөнәри белем бирүкөллиятендә ашчы һөнәренә укый. Ләкин бераз гына ялкаурак, озакйокларга, дәресләр калдырырга ярата.
Алмаз:Э_э-э-х, уку дигән нәрсәне кем уйлап тапты икән! Ничек рәхәт яшәр идем укуларбулмаса. Көн саен иртүк торып укырга барырга, дәрес карарга. Эх, яшәсәң идеүзең генә бер урманда! Бер кем дә сиңа кагылмасын иде, дәрескә бар дипаптыратмасын иде.
Шулвакыт яшел яфраклар белән бизәлгән, яшел костюмнардан кызлар, егетләр биергәчыга. Бу урман күренеше.
Алмаз: Абау,нәрсә бу? Мин…мин кайда? Нинди җир бу? Болар кайдан килеп чыкты соң?
Тавыш:Бу Кырлай урманы, Шүрәлеләр өе. Ә син бездә кунакта.
Алмаз:Шүрәлеләр??? Ә нәрсә соң ул Шүрәле? Ничек мин монда килеп эләктем?
Шомлымузыка уйный, Шүрәле чыга.
Шүрәле:У-у-у, кем минем урманымда минем тынычлыгымны алып йөри? Кем минем йокымныбүлдерә?
Алмаз:Син, син, җенме, шайтанмы, су анасымы, убырмы, кем син?
Шүрәле:Ә син минем кем икәнемне дә белмисең икән әле. Әйдә, кети-кети уйнап алабыз,белерсең минем кем икәнне.
Алмаз:Юк, мин синнән куркам. Мин өйгә кайтырга телим.
Шүрәле:Ничек өйгә, син бит үзең урманда яшәргә теләдең. Укуны да яратмыйсың, начарбилгеләр генә аласың, дәресләрдән качасың. Синең урының биредә инде, шүрәлеләрянында…
Алмаз(кычкыра башлый): Ярдәм итегез, коткарыгыз. Минем өйгә катасым килә.
Шүрәле:Ярый, ярый кычкырма. Башка шүрәлеләрне дә уятасың. Мин сиңа ярдәм итәргә риза.Ләкин аның өчен син минем кайбер сорауларыма җавап бирергә тиеш. Тик сораулардөрес булсын. Югыйсә, җибәрмим.
Алмаз:Ярдәм итегез. Мин сорауларга җавап бирә белмим. Мин бернәрсә дә белмим.
Шүрәле:Беренче сорау мондый булыр: кем ул Габдулла Тукай?
Алмаз:Э-э-э, ул артист, композитор, язучы, ул…, белмим…Ә шигырь язучы.
Шүрәле:Ярар, икенче сорау: Г.Тукай бабайның туган көне кайчан?
Алмаз:Беләм, беләм, яз көне, апрельдә бугай. Шулаймы?
Шүрәле:Апрельдә, шула-а-а-й. 26 нчы, 1886 нчы елда туган . Ярар, тагын берсорау: нинди шигырьләрен беләсең?
Алмаз:(Үзенә-үзе): Мин моннан кайтып китә алмамын, ахрысы. Мин аның шигырьләренбелмим бит. (Шүрәлегә карап): Шүрәле, әйдә икәү сөйләп карыйк, син башла, миндәвам итәм.
Шүрәле:Ярый, шулай эшләп карыйк. Тыңла:
Таубашын салынгандыр безнең авыл,
Берчишмә бар, якын безнең авлга ул.
Алмаз:Шул чишмәдән чылтыр-чылтыр сулар ага,
әелгада су коен бала-чага.
Шүрәле:Нәрсә? Нинди бала-чага, кайда су коена? Син нәрсә, шуны да белмисеңме әллә?
Авылыбызның,ямен, суы тәмен беләм,
Шуңакүрә, сөям җаным-тәнем белән, дип язган Тукай.
Икенчешигырь: И, туган тел, и, матур тел,
Әткәм-әнкәмнең теле.
Алмаз:Бик күп белдем , бу дөньяда
Әнкәмтеле аркылы.
Шүрәле:Ялгыштың. Дөрес әйтмисең. Хәзер дөресләп әйт.
Алмаз:Ничек соң әле? (Уйланып тора).
Дөньядакүп нәрсә белдем,
Синтуган тел аркылы. Шулаймы?
Шүрәле:Менә сиңа Тукай шигырьләре. Укы, өйрән. (Китап бирә). Бу шигырьләрдә синүзеңнең ничек яшәвең турында уйларсың, ничек яшәргә кирәк икәнен төшенерсең.Бер файдасызга шүрәлеләр көлдереп урман буенча йөрмә. Кеше булыргатырыш. Кулыңа һөнәр ал. Кешеләрне шатландырып яшә!
Музыкауйный. Кызлар, егетләр чыга. Тукай шигырьләре укыла башлый.
Алыпбаручы: Кушлавыч, Сасна, Өчиле, Казан, Кырлай, Җаек –болар барысы да бөекшагыйрь үткән юллар. Менә шул юлларда, тормышның ачысын, авырлыкларын күреп,Тукай шул бөек дәрәҗәгә ирешә дә.
Җыр«Пар ат».
Алыпбаручы: Кайда гына, кем генә булсагыз да, иң элек туган телегезне яратыгыз,матур итеп сөйләшегез, хезмәтне сөегез, тырышлык белән көн итегез!
