№ 38. Уроканц1е.Куцдош а, цуьнан грамматическибилгало- наш а.
Урокан тайна. Довзийтаран.
Урокан г1ирс: 1амат, тетрадь, ручка, слайдаш (ИКТ-г1ирсах пайда- эцар).
Xlommoiuдолчунхьесап (гайтамаш), 1алашонаш: кхеторан: муьлха билгалонаш ю куцдешан. Х1ун башхаллаш ю куцдашний, билгалдашний юккъехь. Муха къастодеза уьш вовшех; юсиоран: берийн ойла дешарнат1еерзор; хаарш шордар, к1аргдар; кхетош-кхиоран: ненан матте а, ша винчумахке а безам кхиор.
Урокан некь.
Маршалла хаттар. Бел хан меттигашкийча хилар таллар.
Урокан мотиваци яр.
1. 1амийнарг карладаккхар.
1. Стенахолу хандош?
2. Муьлхачухаттаршна жоп ло билгалдашо? Х1ун гойту цо?
3. Стенахолу причасти?
4. Классниуьн т1ехь синтаксически таллам бе предложенина.
Салмана машен меллашайохуьйтура.
Х1ун дора? — йохуьйтура -сказуеми.
Йохуьйтура х1ун ? — машен -нийса кхачам.
Йохуьйтура хьан? — Салмана -подлежащи.
Йохуьйтура муха? — меллаша.Предложении муьлха меже хуьлий лела меллаша дош?
II. Къамел кхиор.
Дийцар юхасхьадийца кечде. Цут1ехь долу масдарш схьа а лахий, легаде уьш.
Интерактивни уьн т1ехь тексткечъян мегар ду (ИКТ-г1ирсах пай- даэцар).
Къонаххьанах олу?
Мацах юьрто а, махко а дикац1е йоккхуш цхьа къонах хилла. Цуьнан «къонах» аьлла ц1е д1а х1унда яхна талладагадеана цхьана сонта- чу стагана. И дика къонах волчу а вахна, цуьнга аьллацо: «Хьох наха «къонах» олу. Хьо сол а т1ех къонах велахь, соьца ницкъ а,майралла а къовса еза ахьа», — аьлла.
— Ой, ахьах1ун дуьйцу? — аьлла дикчу къонахчо. — Ницкъ хьан сай- чул сов хилар гуш ду, ткъамайралла аса хьуна д1ало. Вало чу, чай мер ду вайшиммо, — аьлла, къонахчосонтаниг, чу а вигна, хьаша а вина, лелийна.
ШолПачу дийнахь сонтаниг ц1авоьдуш цуьнан таьлсаш чу уьстаг1ан жижиг а диллина оцу къонахчо. Юха а, цакхеташ, сонтачо хаьттина:
— Ванах,ницкъ а бац хьоьгахь, сол майра а вац хьо, т1аккха хьох наха дика къонах х1ундаолу-техьа?
— Хьажалхьо, аса, чувеача, хаза хабар дийцирий хьоьга, даа а, мала а х1оттийрий,х1инца, ц1а воьдуш, таьлсаш чу жижиг а диллиний хьуна? Сох хьайна оццул пайда баьлча,хьан х1ун корта лозу, суна дика къонах ву аьлча? — аьлла, жоп делла дикчукъонахчо. (Нохчийн фольклор.)
— Таьлсаш дош муьлха къамелан дакъаду? Муха ду цуьнан лексически маь1на?
— Дошаманстатья х!оттаетаьлсаш дашна.
Таьлсаш — переметная сумка
— Къонахдашна даладе синквейн. Пиллакхе, оьзда.
Лору, оылу, сий до.
Къонахчун мах — дуьненан мах.
Дахар.
Олург хаздан, куьце дало Хаьий суна, аша соь алал.
Соьца бертахь ду хандош,
Ду цундела со … (куцдош).
Дагахь хаа деза:
IV. Жам1 дар. Стенах олу куцдош?
V. 1амийнарг т1еч1аг1дар.
Кхочушдо № 122 шардар.
VI. Дешархошка шайга болхбайтар.
Дешнаш догГуш долчу ц!ердешйашций,хандешнашций д1а- язде. Кхолладеллачу дешнийн цхьаьнакхетаршна таллам бе.
Жима, хала, сов, шера, чехка, дукха,чолхе, ц1ена, тийна, оьг1азе, к1еда, мерза, шийла, доккха.
муха? муха?
Кеп: чехка говр чехка вог1ура
муха? муха?
Кеп: чехка говр чехка вог1ура
билг. ц1ердош куцдош хандош
VII. Кехаташца болх д1ахьо шинна авариантехь.
— Куцдешнаш юкъа а далош, предложенеш х1иттае.
1- ра вариант.
Шалха, оьрсашка, цкъацкъа, бертахь,лурчах, кханналц, ц1ехьа, д1о- гахула, волла, суьйранна сонталла.
2- г/я вариант.
Бертаза, аьрха, кхаанхьа, ласттийна,алсам, шортта, perlaxb, сарале, юьстаха,цхьажимма, къайлаха, цигахула, кхузахь.
VIII. Муьлха къамелан дакьа даравай тахана 1амийнарг? (Куцдош.)
1-2 дешархочуьнга йоынуьйту § 27.
IX. Ц1ахь: § 27, № 124 шардар.
X. Рефлекси. jyfe,
Сунахиира… Аса къахьега деза…
