Қостанайоблысы әкімдігі білім басқармасының «Әулиекөл ауданы білім бөлімінің Көкталжалпы білім беретін мектебі» КММ
НажикановаКульмайАхметқызы, биология пәні мұғалімі, педагог-зерттеуші
Тақырыбы: «Шөлденуге ұшырағанаймақтарды анықтау»
Ғаламдық проблемаларды планетаныңбарлық мемлекеттерінің ынтымақтастығы мен бірлескен күшінсіз шешу мүмкін емес. Бірақол өндірістік және техникалық салалардан гөрі,ішкі және сыртқфы саясатта жаңақатынастардың туындауын қажет етеді.Басқаша сөзбен айтқанда олардың табысыорындап шығу үшін,қазіргі орын алып отырған халықаралық тәртіп өзгеруге тиіс.
Ғаламдық проблемалар-әлемді тұтас қамтитынтабиғи, табиғи-антропогендік немесе таза антропогендік құбылыстар.Осы құбыластардыңдаму процесі жаһандану деп аталады. Қазіргі таңда Халықаралық деңгейде назараудартып отырған ғаламдық мәселелердің бірі — шөлдену процесі. Дүние жүзібойынша миллиондаған гектар жерлер шөлге айналып, жарамсызданып бара жатыр.
Ғаламдық проблемаларды ерекше білімсаласы-глобалистика зерттейді.
Экологиялықфакторлар-организмге қажетті немесе теріс әсерінен тигізетін ортаэлементтері.Табиғатта экологиялық факторлар жиынтық күйде әсер етеді. Шөл, шөлейттіжерлердің өсімдіктеріне жоғары температура мен ылғалдың аздығы шамалы. Міне, осыжағдайлар мен факторларға организмдердің бейімделуі-ұзақ жылдар бойықалыптасқан тарихи дамудың жемісі.Соның нәтижесінде өсімдіктер мен жануарлардыңтүбегейлі қалыптасқан географиялық бөлімдері айқындалады.
Экологиялықфакторлар-абиотикалық,биотикалық және антропогенді.
Табиғаттыұтымды пайдалан, аз қалдықты және қалдықсыз технологиялар. Экологиялықтұрғыдан таза, альтернативті энергия көздерін пайдалану-экожүйелер мен қоғамныңтұрақты дамуының маңызды құрамдас бөлігі.
Тақырыптың өзектілігі:Әлемде болып жатқан проблемаларды кеңінен зерттеу, шөлдену процесінің негізгіфакторларына тоқталу, сонымен қатар аталған мәселелердің түрлі шешу жолдарынқарастыру.
Мақсаты:Адамзаттың ғаламдық проблемасына айналған шөлдену процесінің тудырып жатқан қауіптілігіжәне оны шешу жолдарына сипаттама беру.
Міндеті:ғылыми жобаның басты міндеті:
— Әдебиеттерді пайдаланып дүние жүзініңпроблемаларын анықтау;
— Экологиялық пролемаларды;
— Шөлденуге ұшыраған аймақтарды анықтау;
— Топырақтың тұздану, сортаңдану проблемасын;
— Ормандардың азаю проблемасын;
— Жер ресурстарын өндіріс қалдықтарыныңбүлдіруі проблемасына сипаттама беру.
Зерттеу обьектісі:Проблемалардың қандай жағдайда болуын және оны шешу жолдарын ұйымдастыру.Шөлдену процесі таралған негізгі аймақтарға салыстырмалы сипаттамалар,салыстырулар жасау. Сонымен қатар шөлденуді тудыратын факторларды анықтайотырып, динамикасын құрастыру
1.ДҮНИЕЖҮЗІНІҢ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
1.1ЭКОЛОГИЯ ЖӘНЕ ОНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
Адамазат қоғамының табиғатпен қарым-қатынасы қазіргі заманның ең маңыздыпроблемаларының біріне айналды. Адам жерде пайда болған кезден бастап оныңбиосфераға тигізетін әсері үнемі үдеп отырды. Қоршаған орта бұған дейін ешқашанбайқалмаған қарқынмен ластанып жатыр.Энергетикалық және минералдық ресурстардыңсарқылу үрдісі байқала бастады. Антропогендік әрекеттің саналуан түрлеріжануарлар мен өсімдіктердің көптеген түрлерінің тікелей немесе жанама түрдежойылуына әкеліп соқты.Табиғи ортаның химиялық ластануы, радиациялық жағдай,азық-түлік пен ауыз судың сапасының нашарлауы және т.б. халықтың денсаулығыныңнашарлауына әкеліп соқты. Бірқатар ғаламдық экологиялық проблемалар пайдаболды. Жылыжай эффекті, озон қабатының жарылуы,әлемдік мұхиттыңластануы,шөлдену және т.б.Эконимаканың экстенсивті дамуына байланыстыэкологиялық жағдай Қазақстанда да күрт нашарлады. Арал экожүйесінің бұзылуы, Каспиймаңында және Шығыс Қазақстандағы қолайсыз экологиялық жағдай, Семей сынақ алаңынаіргелес жатқан территориялардың адамға қолайсыз болуы,топырақтың құнарсыздануыжәне т.б.
1.Биоэкология-тіріорганизмдерді, оның тіршілік ортасындағы өзгерістерін,адмның іс әрекетіменбайланыстарын зерттейтін эколгия.
2.Аутэколгия-жекеорганизмдердің тіршілігін табиғи ортамен байланыстырып зерттейді.
3.Популяциялықэкология-популяциялардың даму зандылықтарын табиғи ортамен үйлесімдік ортамензерттейді.
4.Синэколгия-популяция,бірлестіктермен экожүйелер арасындағы қарым қатынасты зерттейді.
5.Геоэколгия-жерқабығының даму заңдылықтарың,оның барлық тіршілік ырғағын біртұтас организмретінде әлемдік денгейде қарастырады.
6.Адам экологиясы — биосфера шегіндегі барлық мәселелерді және антропогендікэкожүйелерді зерттеуді қамтитын кешенді ғылым.Адам қоғам табиғат арасындағыжеке адамның рөліне көңіл аударады.
7.Әлеуметтік экология — адам қауымдастығы мен табиғат расындағы байланыстардықарастыра отырып,адамның тіршілік ортасын салауаттандырудызерттейді. Табиғатты тиімді пайдалану мен оны қорғауды ғылымипракикалық негізін салу және жүзеге асыруды көздейді.
8.Боисфера-барлықтабиғат заңдылықтарын биосфера деңгейінде ең жоғарғы жүйе ретінде қарастырады.
Біріншібөлім бойынша жалпы табиғат пен адм арсындағы байланыс,яғни адам әсеріненантропогендік факторлардың қалай туындайтыны айтылды. Адамзат қоғамыныңтабиғатпен қарым-қатынасы қазіргі заманның ең маңызды проблемаларының бірінеайналды.Қоршаған орта бұған дейін ешқашан байқалмаған қарқынмен ластанып жатыр.Энергетикалық және минералдық ресурстардың сарқылу үрдісі байқала басталды.Антропогендік әрекеттің саналуан түрлері жануарлар мен өсімдіктердің көптегнтүрлерінің тікелей немесе жанама түрде жойылуына әкеліп соқты.Табиғи ортаныңхимиялық ластануы, радиациялық жағдай,азық-түлік пен ауыз судың сапасыныңнашарлауы және т.б. халықтың денсаулығының нашарлауына әкеліп соқты. Бірқатарғаламдық экологиялық проблемалар пайда болды:жылыжай эффекті,озон қабатыныңжарылуы,әлемдік мұхиттың ластануы,шөлдену және т.б. Екінші бөлімдідүниежүзілік шөлдену процесі,жерлердің шөлденуін және тозуын анықтаужолдары,топырақ,жел және су эрозиялары нәтижесінде жерлердің шөлгеайналуы,жерлердің тұздануы және құмдануы,сор топырақ түрлері,мұнай және мұнайөнімдерінің ластануы, Қазақстан территориясындағы шөлденуге ұшыраған аймақтар,Арал тағдыры.
Үшіншібөлімде шөлдену процесін жоюдың жолдары мен алдын алу шаралары қарастырылады.Бүлінген жерлерді қалпына келтірудің негізгі бағыттары төмендегідей болыпкеледі. 1) Рекреациялық бағыты. Бұл ретте ағаш-бұталарды парк типіменотырғызады,су қоймаларын жасап,спорт ойындарын өткізетің балалар аландарынсалады. 2)Ауылшаруашылық бағыты.Мұнда барлығында ауыл шаруашылығындапайдалануға бейімдей жүргізеді.
3)Санитарлық-гигиеналық бағыты.Қоршаған ортаға зиянды әсерін тигізбеу мақсатыменбүлінген жерлерді концервациялайды(биологиялық немесе техникалық жолмен).
4)Орман-шаруашылық бағыты.Бұған орман ағаштарын егіп,әртүрлері орман типтерінқалыптастыру жатады.
5)Су шаруашылық бағыты.Қайта қалпына келтіретін жердің рельефтеріне байланыстықазылған жерлерде, сай-жыралар да әр-түрлі мақсаттағы су қоймаларынжасайды.Ескертетін жай,мұндай су қоймаларың олардың қабырғалары мен түбі суұстай алатын және ондағы жынысытар зиянсыз болған жағдайда ғана салу керек.
6)Балық шаруашылығы бағыты.Яғни бұл-қалпына келтірілетінжерлерді балық өсірігебейімдеу өсіруге бейімдеу деген сөз.
Қазақстанныңсоның ішінде Ақмола жерінде, жазық далаларында тұзды топырақты өңірлер ментехногенді құбылыстардың әсерінен бүлінген жерлер көптеп кездеседі.Топырақжағдағдайлары өсімдік өсіруге соншалықты қолайсыз болғанымен,мұндай жерлердімелиорациялау және сондай-ақ рекультивациялап,қайтадан шаруашылық айналымғақосу әлеуметтік-экологиялық маңызы зор мәселе болып табылады.Мұндай бүлінген жерлердің(әсіресеқуаң аймақтарда)өздігінен қалпына келуі,онда ағаш бұталардың пайда болуы өтеұзаққа созылған процесс.Техногенді жерлердің мүмкіндігінше тез қалпынакелтірудің маңызы зор,біріншіден шаруашылыққа қажетті жер көлеміқайтарылса,екіншіден бүлінген жерлердің төңіректегі алқапты ластауытоқтатылады.
