№ 5. Урокан ц1е. Хандешан саттамаш. Билгала саттам.
Урокан тайна.Довзийтаран.
Урокан раг1.5-г1а.
Урокан zlupc:1амат,тетрадь, ручка, кехаташ (ИКТ-г1ирсах пайдаэцар). Х/оттош долчун хьесап(гайтамаш), 1алашонаш: кхеторан 1алашо:хаадеза, муьлха саттамаш бу хандешан; х1ун гойту xlopaсаттамо;билгала саттам кхачам боллуш 1амо беза; кхиоран:берийнойла дешарна т1еерзор; юсетош-кхиоран:шенматте а, винчу махке а безам кхиор.
Урокан некъ.
Хьехархочундош. Маршалла хаттар. Белхан меттигаш кийча хилар таллар. Дешархойн дог-ойлаайар. (Мотиваци яр.)
Мотивационни этап.(Интерактивниуьн т1ехь 3-rIaarlo).
— Де дика хуьлда шу, хьоме дешархой! Таханацхьа шатайпа де ду. Къеггина хьаьжна малх бу, массо а самукъане ву. Дела аделла х1иттий вай массо а малхана дуьхьал? Цул т1аьхьа алий вай вовшашкахьекъале дешнаш? Дера ала.
Машар,ирс, аьтто хуьлда шун х1усамехь!
Кхуурокехь дуккха а пайдехь дерг, керланиг хуур ду вайна. Хьовсал кху суьрташка(1, 2, 3, 4). Суьрташка хьожуш, жоп далар доьху шуьга.
— Хаттаршна жоьпаш далар, тептарш т1ехьяздар, уьн т1ехь болх бар, кехаташ т1ехь болх бар.
— Шу муха хир ду урокехь? (Тидаме хир ду,хаарш шордийр ду.)
Жам1дар:
— Муха болх бийр бу аша урокехь? (Жам1дешархоша до, массара цхьаьна байт йоыпу.)
Оха къахьоьгур ду,
Дика доьшур ду,
Шу тхох даккхийдийр ду.
Хандашах1амийнарг карладоккхуш д1ахьо болх. (Классни уьн т1ехь.)
I. Ц1ердешнашца маь1ница дог1уш долухандешнаш даладайтар. Хьехархочо ц1ердош даладо, дешархоша — цуьнца дог1ухандош.
Корталозу амал… яй…
Мача… г1ишло … rlapa…
Юьхь… дог … пен …
Б1ов… алу… куй…
Тайп-тайпанахаттарш дала мегар ду дешархошна: коьрто х1ун до? — лозу; х1ун дира? — лезира;х1ун дора? — лозура; х1ун дин? — лези; х1ун дийр ду? — лозур бу и. д. кх. а.
Ишттачаккхенаш йолу хандешнаш даладе. Дешархой тобанашка а бекъна, кхочушбайта мегарду xlapaболх.
у а о оь ов е
(у — ору, хьожу, хуъйцу; а — хаьа, лепа, хьеха; о — го, хьо, вицло; оь—хьоь,лоь, д1аоь; ов — лов, дов, тов; е—ле, де, хье).
1исалерина хьоьжура Дауда сел атта а, тера а дохкучу суьрташка. Церан юрт ламанандукьа т1апа доьрзучу меттехь яра. Овкьаран ба- сахьчу тархашний, гунашний т1ехьа, бердашца а д1асадоладелла ц1е- нош ч1ег1ардигийн бенех тарлора 1исана Даудадехкинчу суьрташкахь.
Цуюьртан малхбалехьа дара аймин ахк, малхбузехьа боьра к1арг- бина дог1ура аьрхаШарой-Орга. И ши хи вовшахкхетара эвлан йист хедачу ог1ехь. (Кагерманов Д.)
— Интонацица еша текст.
— Ц1е тилла цунна.
— Муьлхачу стилехь язйина иза?
— Шайн дешнашца схьайийца.
— Билгалдаьхначу дешнийн лексически маь1надийца (mlana, тархашний).
— Текстера хандешнаш схьаязде. Билгалъяхацеран хенаш.
Хьехархочундош. (ИКТ-г1ирсах пайда оьцуш, слайдашца гойтуш кхетам бан мегар ду).
1. Слайд.
Хандашобилгалдечу даран долуш долчуьнца йолу юкъаметтиг гойту сатгамо. И юкъаметтигкъамел деш волчунна хетарехь билгалйолуш ю.
2. Слайд.
Хандашобилгалдеш долу дар билггала хуьлуш, хилла я хир долуш хила тарло. Иштта и дархилар лууш, и кхочушдар т1едожош я цхьа бехкам, цхьа бахьана хилча хирг хиларбилгалдоккхуш, я цунах цхьа хаттар кхоллалуш хила а тарло.
Цуьнга хьаьжжина, нохчийн маттахь къастабо билгала, бехкаман, лааран, т1едожоран, хаттаран саттамаш.
ХьехархочунгГоьнца дешархоша уьн т1ехь а, тетрадаш т1ехь а х1от- тайо кеп:
Билгала саттам.
1. Цо гойтугГуллакх массо а хенашкахь хилар, иза билггала кхо- чушхилар: веа, веара, веана, веанера, вог!ура, вог1у, eozlypву;хаьтти, хаъттира, хаьттина, хаьттинера, хоттура, хоьтту, хоьттур ду.
2. Цуьнан кхо кепю:
а) дацаран:ца 1еми, ца левзи, ца лийхи.
б) ч1аг1даран:ма кхечи, ма эли, ма ваха.
в) хаттаран:кхечирий? веарий? туьйлирий?
77едиллар.Хандешнашца предложенеш х!иттае.Билгалъяха коьрта меженаш. Билгалъяхахандешнийн хенаш.
VI. Дешархошка 1аматан6-чу, 7-чу аг1он т1ера бакъонаш йоь- шуьйту.
VII. Классни уьн т1ехьхьалххе язйина текст.
Гуттар а хуьлда мама.
.. .Еза вайна йиша а,зуда а, да а.
Амма халонгахь кхойкхувай нене! (Некрасов Н.А.)
1. Кирхьа тГедеара. Зала чохь болчарадеттачуьра совцийра т1араш.
-Ткъа х1инца, хьоме доттаг1ий, итт-пхийтта минотехь антракт — д!акхайкхиракирхьана т!ехьара гучуваьллачу конферансьес.
Хьала а г1евтгина, фойе чу буьйлабелирастуденташа, хьехархой а.
Яккхийчузурманийн оркестре вальс лекхира. Берриг а бохургсан- на, халхабовла буьйлабелира.
— Бакъйолу халхарча санна, атта йолу хьо-м.
— Ткъа хьуна ца тов со халхаялар? — жиммаюха а хуьлуш, хаьтгира йо1а, ша дегабаам биначуха сурт а х1оттош.
— Ахьа х1ун дуьйцу?.. Сайна иза товш цахилча, со вер а варий хьоьца халха?- велакъежира Эда. — Ткъа дагадог1ий хьуна,ахьа школа чекхъяьккхича, шун хиллачу вечерера хьан нанас вайша эккхор?- ве-лавелира иза.
— Х1аъ, дог1у, — ела а къежна, кортата1ийра йо1а. — Аса х1инца а тамаша бо, хГетахь цунна и тхан школа карорах.Цкъа а цига еана а ма яцара иза… Суна-м и суьйре къахьйира цо х1етахь…Тамашена стаг ю тхан нана.
Педиллар.Билгалчу саттаман хандашна к1ел сиз а хьокхуш, д1аязъе текст. Билгалдахаоьрсийн маттера т1еэцна дешнаш.
Ала, ара, деша, хъеха, дийца, хъийса, кхосса, xlomma, туда, худа, хъажа, хьежа.
Педиллар. Билгалчу саттаман барх1еа хене дерзаде и хандешнаш.
Масала:
1) карарчу хенахь: ала — олу;
2) яхана яьллачу хенахь: элира;
3) х1инцца яханчу хенахь: эли;
4) гуш яханчу хенахь: элира;
5) хьалха яханчу хенахь: аъллера;
6) иханчу хенахь: олура;
7) хила мегачу хенахь: олур;
8) хинйолчу хенахь: эр ду.
1. Стенах олу билгала саттам? Даладе масалш.
2. Муха хуьлу хандешнийн кепаш? Даладемасалш.
X. Ц1ахь: Шардар № 13, § 2.
Суна урокехь зеделларг!
