«К.Ахметоватындағы олимпиада резервінің республикалық мамандандырылғанмектеп-интернат-колледжі» Республикалық мемлекеттік мекемесі
Ептілік және икемділік қабілетін дамыту
(сабақ тақырыбы)
Модуль /пән атауы____Таңдап алған спорт түрінің теориясы мен әдістемесі
Дайындағанпедагог ___Сейлбаева Айгерим Бекетаевна
2021 жылғы 12 ақпан
1.Жалпы мәліметтер
Курс, оқу жылы, топ_______________1 курс (101 топ)
Сабақ типі ____________Жаңа білімді игерту
2. Мақсаты, міндеттер
Студенттердің физикалық, психикалық және моральдық саулығыннығайту, ақыл-ой және физикалық қабілеттері мен шығармашылық әлеуетін дамытудакешенді тұрғы негізінде жеке тұлға қалыптастыру.
Дене қасиеттері қабілеттерінқалыптастыру түсінігін сипаттау. Жас ерекшеліктеріне байланысты ептілікпен икемділік қабілетін дамытуамалдарын үйрету
2.1 Оқу сабақтарыбарысында білім алушылар игеретін кәсіби біліктердің тізбесі
Дене жүктемелерінбірте-бірте және жоғары деңгейге арттыру ұстанымы олардың көлемі менқарқындылығының, студентті дайындауға қойылатын талаптардың бірте-біртекүрделенуінің маңызын ашу
3. Сабақты жабдықтау
3.1 Оқу-әдістемелік құрал-жабдықтар, анықтамалық әдебиеттер
Көрнекті құралдар: оқулық,дәріс
Қолданылған әдебиеттер: Ботағариев Т.А., Кубиева С.С Дене шынықтыру теориясы менəдістемесінің жалпы негіздері ,Уанбаев Е.К. , Уанбаева Ф.Ж. Дене мəдениеті жəнеспортттың ілімі мен əдістемесі,Уанбаев Е.К. Дене мəдениеті жəне спорттың ілімімен əдіснамасы:
3.2 Техникалық құралдар, материалдар
Интерактивті тақта, мультимедиялық проектор, бейнефильмдер, стендтіккешен
4. Сабақтың барысы
— Амандасу! Студенттерді түгендеу
5.Сабақ бойынша рефлексия
Сабақ басында мақсаттыайқындап, оны студент тұрғысынан, студент тарапынан нақтылап алған дұрыс.
2) Тапсырма берілген соң, оның қалайорындалу керектігін талқылаған орынды. 5-7 минуттық талқылау тапсырманың дұрысорындалуының кепілі болуы ықтимал.
3) Тапсырма соңында оның қалайорындалғанын және нәтижелерін талқылаған дұрыс.
6. Үй тапсырмасы
1,2бет конспект сөж тапсырмасын орындау
Иілгіштік, оның түрлері
Адамның жаттығуды үлкен амплитудамен орындай алуқабілеттілігін — икемділік дейміз. Икемділіктің өсуі буын құрылыстарына; бұлшыкеттің, сіңірдің созымдылығына: көңіл-күйге (жоғары көңіл-күйде икемділікартады) бой қыздыруға; сыртқы температураға; тәулік уақытына (12-ден 17-гедейін ол көп) жасқа (15-16 жаста икемділік көп кезі), күш даму деңгейіне (күшікөп адамдардың икемі аз ); спорттық мамандыққа және т.с.с байланысты. Икемділікбелсенді және енжар (бәсең) болады.Өз бұлшык, ет күшімен ,үлкен амплитудаменқозғалысты орындау қабілеттілігін-белсенді икемділік дейміз. Сыртқы ортаәрекеті күшімен, үлкен амплитудамен қозғалысты орындау қабілеттілігін-енжарбәсең икемділік дейміз (штанга бірге жаттыққан спортшы,бапкер т.б).
Икемділікті дамытудың әдістері. Икемділікті дамытудыц негізгіамалы созылу жаттығулары. Қарапайым, серіппелі, сермеу, өзіңді ұстаумен, сыртқыкөмекпен т.с.с. Икемділік жаттығуларын бой қыздырудан кейін қай сабақ бөлімінеде кіргізуге болады. Икемділік жаттығуларын орындағанда нақтылы міндет қоюқажет, мәселен белгілі затты алу, бір затқа допты дәл тигізу т.с.е.(сур-15)
Созылу жаттығу сериясынан кейін, босаңсу жаттығуларыорындалады. Икемділік жаттығулары арасындағы үзіліс (2-3 апта) оның дамуынакері әсер туғызады. Икемділікті дамытудың негізгі әдісі — қайталау.Жаттығуларды ретті, сериялармен қол буындарына, кеудеге, аяқ буындарына арнапорындау қажег. Икемділік жаттығуларын қайталау мөлшері әр түрлі. Жамбасбуындағы иілу және жазу жаттығуларындағы амплитуданың қозғалу шегі 7-10 жастағыоқушыларда 20-30 рет, 11-14 жастағыларда 30-40 рет, 15 жастағыларда 45 ретқайталанғаннан кейін жетіледі. Одан ары қарай амплитуда қозғалысы азаяды,жаттығуды тоқтатқан дүрыс. Сонымен, созылу жаттығуларын амплитудалық орындаушегіне жеткізе, яғни буындарда жеңіл ауырту сезімдерін сезінгенше орындауқажет. Икемділікі дамықанда жас ерекшеліктері үлкен рөл ақарады.Бастауыш сыныпоқушыларының буын жылдамдығын дамыту, жоғары сынып оқушыларына қарағанда оңай.Сондықтан да бастауыш сыныптарда оны дамытып, жоғары сыныпарда сол дамыған дсңгейде сақап қалу міндеті түрады.
15-20 жастан кейін жас ерекшелікеріне байланысы қозғалысамплитудасы азаяды. Бәсең икемділіктің көбеюі 9-10 жаста, белсенді 10 — 14жаста байқалады. 15-17 жас икемділікі жетілдірудің ең соңғы шегі. Қызбалалардың буындарындағы жылжымалылық, ер балаларға қарағанда 20 — 30 % көп,сондықтан күш түсіруді оларға көбірек беруге болады.
Икемділікті жетілдіруде созылымдылы жаттығулары басты құралболып табылады. Жаттығуларды қолдану кезінде мына әдістемелік міндеттердіорындау қажет:
1. Жаттығулар алдында дайындық жаттығуларын жасау;
2. Белгілі бір мақсатты кездесу ( мысалы дене мен заттың белгілі бір нүктесінежету);
3. Созылымдылық жаттығуларын ретімен бір — біріне байланысты орындау(дененін жоғарғы, орта, төменгі мүшелеріне).
4. Созылымдылық жаттығулар арасында босаңсыту жаттығуларынжасау.
5. Жаттығу кезінде жаттығу амплитудасын бірте — бірте өсіру;
6. Қозғалымдылықты жетілдіруге әсер ететін әдіс кайталау екенін негізге алу;
7. Икемділікті жетілдіруге басты факторларды колдану;
8. Белсенлі динамикалық қозғалымдылыққа жаттығу жасау кезінде сылбыр қозғалымдылықты жетілдіруге арналған жаттығулар белсенді динамикалық және изометриялық жаттығулармен аралас болуы керек.
Ептілік және оны дамыту әдістемесі. Адамның жаңа күделіүйлесімділігін тез меңгеру, өзінің қозғалыс әрекетін өзгертілген жағдайғабайланысты тез басқаша құра алу қабілеттілігін – ептілік дейміз.
Ептілікті дамыту кезінде біз мынаай үш міндетті орындауымызкерек. 1. Күрделі қимыл қозғалыс үйлесімділігі қабілеттілігін күрделілендіреотырып жетілдіру. 2.Қозғалыс әрекетін өзгертілген жағдайға байланысты басқашақұра алу қабілеттілігін жетілдіру (спорттық қозғалмалы ойындар жағдайында). 3.Берілген қозғалыс әрекетін дәл қайталай отырып қабілеттілігін арттыру.
Адамның жаттығуды үлкен амплетудамен орындай алу қабілеттілігіникемділік деп атаймыз.
Өсу және даму барысында балалар қозғалысының негігі сапасы жәнеүйлесімділік қабілеті қалыптасады. Жас кезеңдерінде олардың тиімді жәненәтижелі өтуіне өзіндік сезімтал кезеңдері сәйкес келеді. Ол әрбір бұлшықет әртүрлі мерзімдік (гетерохронды) өтеді. Мәселен жазғыш бұлшықеттердің күші 16жаста, ал бүккіш еттер 20 жаста ең жоғары дәрежесіне жетеді. Оның жедел жетілужеткіншектік кезеңде байқалады, ал 18 жаста күштің өсуі баяулайды. Ол 25-26жаста аяқталады.
Саусақ бұлшықеттерінің күші 7 жаста 12-13 кг: 10 жаста –17-20кг: 14 жаста –27-35 кг: 17-де 31-48 кг.
Бел бұлшықеттерінің күші 7 жаста 31-34 кг, 10д жаста 38-42 кг,14 жаста –53-54 кг болады.
Қозғалыс істерінің жылдамдығы дамуы 4-5 жаста басталып, 14-30жаста ең жоғары сапасына жетеді, сезімтал кездері 6-14 жаста байқалады.
Қимыл дәлдігі қозғалыстың үйлесімдігін көрсетеді, ол қозғалысталдағышының дамуына байланысты. Балалар 4-5 жаста дәл, нәзік жеті қимылдаржасай алмайды. Мұндай әрекеттік қимылдар 6-7 жаста басталып 25-30 жастамаксимумға жетеді, оның сезімтал кезі 11-16 жаста бастлады.
Ептілік – дәл қимыл жылдам орындаудан құралады. Бұл 6 жастанкейін басталып, 17- жаста дамиды, оның сезімтал кезі 8-13 жаста өтеді.
Бұлшықеттердің шыдамдылығының дамуы баяу жүреді. Сондықтан 12-13жасқа дейінгі балалар қзақ жүктемелерден сақтануы керек. Шыдамдалықтың жоғарысапасы 25 жаста аяқталады.
Бұлшықеттер жұмыскерлігінің жақсы қалпына келу қабілеті 7-9жастағы балаларда білінеді. Ол ең жоғары деңгейіне 16-18 жаста жетеді.
Икемділіктің сезімтал кезеңі 3-8 жастың арасында байқалады.
Гипокенезия мен гиподинамия дененің даму екпінін өзгертеді.
Жас ұлғайған сайын қимыл-тірек жүйесінің қызметі әлсірейді. 30жастағы адамдарда аз қозғалысты өмір сияқты бұлшықеттің күші мен көлемі азаюынаәкеледі. Еркектерде бұл үрдіс андрегендердің азаюына сәйкес келеді.
Қартаю кезінде ерікті қимылдарды, дене қалпын және тепе-теңдіктіреттейтін жүйке тетіктерінің әлсіреуімен қатар жүреді.
Ептілік қабілетдегенді, біріншіден, тұтас қозғалыс актілерін мақсатқа сай құру, екіншіден,шыңдалған әрекет формаларын қайтадан құру немесе жағдайдың өзгеру талабынасәйкес бір формадан екіншісіне ауысу /немесе күрделі қимыл мәселелерін шапшаң,дәл және тиімді шешу/ қабілеттілігі деп түсіндіруге болады.
Үйлесімдіқабілеттің мәнін физиологиялық тұрғыдан түсіндірген кезде орталық жүйкежүйесінің үйлесімді қызмет атқаруы мен оның әсемдігіне маңызды рөл бөледі.Қозғалысты сапалы үйлестіру мүмкіндігі анализаторлардың, әсіресе қозғалысқызметінің жетілдіруіне тәуелді болады. Қозғалысты меңгеріп, қайта құруда жүрепайда болған тәжірибенің де белгілі маңызы бар:негізінде спортшының қозғалысдағдысы мен икемділігінің қоры неғұрлым бай болса, қажет болған жағдайда олдаңа қозғалыстарды меңгеріп, оларды қайта өзгертуге ерікті болады. Үйлесімдіқабілеттерді бағалауда әр түрлі өлшемдер пайдаланылады, уақыт дәлділік,үнемділік/.
Спортшыныңүйлесімді қабілеттерін тәрбиелеу бойынша жалпы міндеттер-әрекетке үмітпенқарап, қабілеттілікті спорттың таңдаулы түрінің талаптарына қолданылатындайетіп дамыту. Жеке міндеттері: 1) спортшының қозғалыс тәжірибесін жүйелі түрдежаңартып отыру: 2) қозғалыс анализаторларының атқаратын қызметін жетілдіріп,белгілі кеңестікті-ақыт жағдайларында бұлшық еттердің зорығуын мақсатқа сайреттеу қабілеті.
Бұл мәселелержалпы және арнаулы дене даярлығының, тәсілдік даму дәрежесі спорттың таңдаулытүрінің қабілеттілігіне байланысты дамиды.
Әдістеменіңайырмашылық ерекшеліктері мен құралдары. Спортшының үйлесімді қабілеттілігінтәрбиелеу құралдары ретінде үйлесімділік қиындығын жеңуге байланысты кез келгенжаттығулардың пайдаланылуы мүмкін. Жаңалық, ерекшелік және солар себепші болғанүйлесімділік қиындығын жеуге байланысты кез келген жаттығулардың пайдаланылуымүмкін. Жаңалық, ерекшелік және солар себепші болған үйлесімділікқиындықтары-үйлесімді қабілеттерді тәрбиелеу үшін қимылдық тапсырмаларды таңдапалудағы анықтаушы өлшемдер. Үйлесімді қабілетті тәрбиелеу әдістемесінің жетекшісаласы спортқа тереңірек маманданған сайын қозғалыс үйлесімділігіне қойылатынталаптардың артуын қамтамасыз ету үшін үйреншікті қимылдарды орындаған кездеерекше факторларды енгізу пайда болады. Бұл саланы іске асырудың үш тәсілі бар:
-біріншіден,үйлесімді қимылды қиындататын үйреншікті қимыл әрекетінің сипатын немесе барлықфакторларын тапсырыс бойынша қатаң өзгерту;
-екіншіден,қозғалыс үйлесімділігінің үйреншікті формаларын өзгермелі нұсқаға мәжбүр ететінәр түрлі сыртқы жағдайлар енгізу;
Негізгі әдістері-«қайталамай» қайтарылған және сенсорлы әдіс. Мұндай тапсырмалар жекемашықтандыру сабақтарында негізгі бөлімнің басында беріледі. Кейде /егер оншаауыр болмаса/ үйлесімді қозғалыстарды қажыған сәтте жетілдіруге болады, мұндайүйлесімді қозғалыстың жетілдірілген формаларын еріксіз іздестіріп, қозғалысмүмшелер мен өсімді /вегетативті/ жүйелердің атқаратын қызметін үйлестіругетура келеді.
Әдебиеттер
1. «Қазақстан Республикасында бұқаралық спортты дамыту жөніндегі
шұғылшаралар туралы» Қазақстан Республикасы Перзидентінің 1995 жылғы 4 мамырдағы N2261 Жарлығын жүзеге асыру туралы «Қазақстан Респубилкасы Үкіметінің 1995 жылғы24 қарашадағы N 1593 қаулысын жүзеге асыру және Қазақстанда халықты денетәрбиесі және спортпен жүйелі түрде айналысуға тарту мақсатында ҚазақстанРеспубликасы Үкіметінің қаулысы.
2.Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1996 жылғы 24 маусымындағы N 774 «ҚазақстанРеспубликасы тұрғындарының дене шынықтыру дайындығының Президенттік сынамаларытуралы» қаулысы
3. Назарбаев Н.Ә. Қазақстан 2030: Қазақстан Республикасы
ПрезидентініңҚазақстан халқына үндеуі. Алматы 1997. 256 бет.
4. Дене тәрбиесі және спорт арқылы Қазақстан Республикасының халқын
сауықтырубағдарламасы. Алматы 1999.
