X-PDF

Урок Аллай бийле керек бизге Мёчюланы Кязим

Поделиться статьей

Дерсни темасы: Мечюланы Кязим

« Аллай бийле керек бизге»

 

                                               Сен –Малкъарны къадары…

                                               Халкъымы акъылманы,

                                                Жарасыны дарманы!

                                                            Зумакъулланы Т.

 

Дерсни мураты: назмуну сабийле бла биргелейжазылгъаныны сылтауун эм заманын ачыкълау; темасын бла сюжетин сюзюу; тилини энчилигинэм къуралыу амалларын белгилерге.

 

   Дерсге керекли затла: поэтни сураты, стенгазетала,сабийленидерсге ишлеген суратлары дерсге, акъылманны Ата журтунуфотовыставкасы, дерслик китапла, дефтерлери, проектор,карточкала соруула бла.

 

        Дерсни барыуу.

        

I.  Дерсге низам салыу.

1. Саламлашыу.

2. Келген- келмегеннижокълап, дерсни муратын анъылатыргъа.

 

 

II.   Озгъан дерсленикъайтарыу.

 

Окъулгъан назмугъа тынгылап,авторун айтыргъа.

                

Барыгъызгъа барды сезюм,

Осуят этеди Кязим:

Къыйын кюн жашай билирге,

Билек болугъуз бир бирге!

 

Бирликде –тирлик,билигиз,

Бир биригизни сюйюгюз!

Ариулукъ болсун тилигиз,

Хата кермесин юйюгюз!

 

Сабийле, ким жазгъанды бу назму тизгинлени:

1.    Мечюланы Кязим кимди?

2.    Къайда эм къачантуугъанды?

3.    Ол туугъанлы ненча жылетгенди?

4.    Сиз окъугъан назмулакъайсыладыла?

5.    Аланы атларын айтыгъыз.

 

 

III.          Юйге берилген ишсюзюледи:

Сабийле, юйге не иш берилген эди:

«Адамды бизни атыбыз» деген назмуну келден билирге,магъанасын ачыкъларгъа.Темагъа буюрулгъан сабий ишле къурашдырыргъа.

1.    Кимге жораланнганды?

2.    Малкъар халкъны жашауунданпоэт назмусунда не затлагъа къайгъырады эм не бла ехтемленеди?

3.    Таулу халкъны адамлыкъжюрютюу жанындан къаллай шартла келтиреди?

4.    «Адамды бизни атыбыз»деген назмуну ниетин айтыгъыз.

5.    Литература чыгъармала нетюрлю урукълагъа юлешинедиле?

6.    Лирика деп неге айтадыла?

7.    Эпос деп неге айтадыла?

8.    Драма деп неге айтадыла?

9.    Бу назму литератураныкъайсы уругъуна киреди?

Назмуну къуралыу амалларын айтыгъыз.

Назмуну келден айтыгъыз.

Юйде кесигиз къурашдыргъан ишлени кергюзтюгюз.

 

Сабийле юйге берилген ишни къауумлагъа юлешинипсорууланы ачыкълайдыла. Биринчи къауум лириканы магъанасын ачыкълайды, экинчикъауум эпосну, ючюнчю къауум драманы. Тёртюнчю къауум а эссе жазмаларынокъуйдула.

 

IV.           Сабийлени Шыкъыгъабарып келгенлерини ишин бегитиу муратда поэтни юйчюгюнде эм гюрбежисиндеболгъан, бюгюнлюкде жюрютюлмеген , сауут-сабаланы атларын айтыргъа эм аны блабирге окъуучуланы архаизмлени, не уа башха айтханда,эскиленнген сезленибилгенлерин чертирге.

Сабийле тёрт къауумгъа юлешинип карточкала  бла ишлейдиле. Бу сезленикъошадыла: боюнса, бокълаууч, тегене, чана, гыбыт, чабырла, гоппан аякъ,талкъы, къапчыкъ, аруан, къыйтхы, иер, боза къалакъ, жау уруучу.

 

1.  Егюзлени жегер ючюн,агъачдан этилген хамут-

2.Ташны, топуракъны, ауур затланы ташыргъа деп ишленнген зат-

3.Ун элерге, тылы ийлерге хайырланыучу адыр-

4.Къышхыда ат, егюз  зат жегилип, юсюне жюк салынып сюйретилиучю, экижаякълы эл мюлк адыр-

5.Ууакъ аякълы малны сойгъанда терилерин жырмай алып, андан этилиучюжау чайкъаргъа, айран, сют жюрютюлген жараучу адыр-

6.Сюелип турургъа орнатылгъан стол, не да андан иничге агъач-

7.Ичине салам сугъуп кийилиучю, егюз, бугъа териден этилиучю аякъкийим-

8.Асламысында агъачдан ишленнген, ичине суусун зат къуюлуучу уллутегерек сауут-

9.Къалпакъ, берк кийдирилиучю кеп-

10.От жагъада отну ышыргъан зат-

11.Азыкъ биширген адыр-

12.Тери ийлерге деп этилген керек-

13.Алгъын заманда егюзлеге, атлагъа тартдырып,жер сюрюучю чархсызсауут-

14.Мирзеу сакъланыучу жер,мекям-

15.Сюрюлген жерни уллу тугулларын ууатып, жумушакъ эм сыйдам этер ючюнжюрютюлюучю рама сыфатлы узун тишли эл мюлк адыр-

16.Къойну, эчкини терисин саулай алып этилген, жукъ салыучу,жыйыучу,къуюучу орун-

17.Атны, эшекни сырларына къысылып бегитилген, юсюне адам олтурургъадеп ишленнген улоу керек-

18.Арпадан, тарыдан, зынтхыдан, нартюхден биширилип этилген, кефэтилиучю женгил ичгини булгъар ючюн хайырланыучу адыр-

19.Сют башны бир затха къуюп, аны чайкъай кетип, жау этген зат-

20.Жер,бахча къазгъан сауут-

 

V.              Жангы дерс.

1.Устазны сезю:

Сабийле, «Адамды бизни атыбыз» деген назмуну окъудукъ,аныбла бирге жашауну, къыраллыкъны да, миллетле аралы бирликни да тутуругъуадамлыкъ болгъанын чертдик. Келигиз, энтда Кязимни ол назмусуна ниети блакелишген-«Аллай бийле керек бизге» деген чыгъармасын окъуюкъ. Алгъын дуниядаокъуу жаны бла малкъар халкъны къолайы жокъ эди. Халкъны душманладанкъорууларгъа, анны тюзлюкге,тенгликге, къолайлы жашаугъа элтирча,инсанларынбирикдирирча башчысы болмагъанына поэт жарсыйды.Алай малкъар халкъ келсюзлюкбир заманда да этмегенди, кесинден залимлени аллында тобукъланмагъанды.

Поэт тюзлюк эм насыплы жашауну юсюнден кеп сагъышэтгенди. Анны акъылына кере, адамла бирча эркинликде, тюзлюкде,тенгликде,«жалчы жекмей», «езден, къул деп» айырмай,ез къыйынларына таяна», «дуниялыкъгъадеп» сууаплыкъ ишле тындыра, «динин, тилин бийик даражада жюрюте, игиге намыс,орун бере жашасала, алагъа насып,жарыкълыкъ да келтирлик ол затла суннганды.

Юйюр,къырал да таматасыз болмайдыла.Таматаны иши бек къыйынды,борчлуду, айыртмалыды. Оли шин не къадар тюзлюкден, гюняхсызлыкъдан чыгъармайбардырса оноуун , итиниуюнде чынтты адамлыкъ эталса, жамауатха, халкъгъакереклиси олду,игилик, насып келтираллыкъ да аллай адамды деген муратдажазылгъанды бу назму.

 

Бюгюн бизни дерсибиз  Мёчюланы Кязимни  «Аллай бийлекерек бизге» деген назмусуну юсюнденди. Ол назму бизни уллу поэтибизни  халкъныжашаууна къайгъы этген, анга тюз жол излеген ниетлерин ачыкълагъан назмусуболгъанын айтханбыз.  Бусагъатда аны сюзебиз.

Назмуну хар строфасын энчи окъуй, аны хар бирини башмагъанасын тохташдыра, назмуну саулай ниет-суратлау магъанасын ачыкълайыкъ.

 

2.Устаз назмуну окъуйду.

 

 

VI.           Сезлюк иш.

VII.       Къауумла бла ишнитинтиу.

Сиз ангыламагъан бу назмуда сез бармыды?

Бий-

Бугъоу-

Жалчы-

Кишен-

Шатык-

Онгар умметибиз-

Саз-

Сабийле сезлюкле бла ишлейдиле.

 

VIII.   Дерслик китап блаиш.

Сабийле кезиу-кезиу окъуйдула,окъуй хар строфасын , аны хар биринимагъанасын тохташдырадыла, назмуну саулай ниет- суратлау магъанасыначыкълайдыла.

                  Аллай бийле керек бизге.

Халкъгъа салмай бугъоу, кишен,

Намысларын тута билген,

Терсни жаулап, тюзге бургъан,-

Аллай бийле керек бизге!

 

Халкъны онгар жолун излеп,

Алгъа къарап, жолгъа тизген,

Эл жумушун тура сюзген,-

Аллай бийле керек бизге!

 

Халкъны тизип халал ишге,

Сакъ болуп юмметибизге,

Нюр келтирген бетибизге,-

Аллай бийле керек бизге!

 

Дуниялыкъгъа хыйсап этген,

Гюнях этмей, сууап этген,

Жалчы жекмей елюп кетген,-

Аллай бийле керек бизге!

 

Къул, езден деп айырмагъан,

Мадар излеп, тюз къарагъан,

Представленная информация была полезной?
ДА
58.13%
НЕТ
41.87%
Проголосовало: 898

Орун берген игибизге,-

Аллай бийле керек бизге!

 

Къаты тутхан динибизни,

Шатык билген тилибизни,

Саз этмеген кюнюбюзню,-

Аллай бийле керек бизге!

Окъуучу окъуйду:

                   Халкъгъа салмай бугъоу, кишен,

                   Намысларын тута билген,

                   Терсни жаулап, тюзге бургъан

                   Аллай бийле керек бизге!

 

Бу строфаны магъанасы бек тынч ангылашынады. Кязим бийден быллай шартларыболгъан адамлыкъ излейди: адамгъа эркинлик, тенглик тежеучю (бериучю); анганамыс этиучю; тюзлюк жанлы болуучу, терсни да тюзетирге итиниучю.

Устаз:тюздю. Бу оюмгъа къошарыгъыгъыз бармыды?

Экинчи окъуучу:

                   Халкъны онгар жолун излеп,

                   Алгъа къарап, жолгъа тизген,

                   Эл жумушун туура сюзген,

                   Аллай бийле керек бизге!

[Халкъгъа кертичи, аны айнырына, онгарына, байыгъырына,  тюз,огъурлулукъ жолгъа тизерге итиннген адам. Халкъына ачыкъ адам, элни жумушуначыкъ сюзген…]

 

Ючюнчю окъуучу:

                   Халкъны тизип халал ишге,

                   Сакъ болуп умметибизге,

                   Нюр келтирген бетибизге,

                   Аллай бийле керек бизге!

[Халкъны гюнахсыз, бугъоусуз, огъурлу, халал эм файдалы ишге тизген;инсанларына кёз-къулакъ болуп, алагъа жарыкълыкъ, нюрлюк келтиралгъан тамата]

Тёртюнчю окъуучу:

                   Дуниялыкъгъа хыйсап этген,

                   Гюнях этмей сууап этген,

                   Жалчы жекмей ёлюп кетген,

                   Аллай бийле керек бизге!

[Ол эм бу дуниялыкъны юсюнден сагъыш  этип, ёз къыйыны бла жашап, бир адамгъа да заран  этмей, болушургъа тийишлилеге болушуп келген тамата]

Бешинчи окъуучу:

                   Къул, ёзден деп айырмагъан,

                   Мадар излеп, тюз къарагъан,

                   Орун берген игибизге,

                   Аллай бийле керек бизге!

[Хар адамгъа тюз кёзден къарагъан, аланы араларында, аланы араларындатюзлюк жюрютдюрген, игиге игилик этип сыйлагъан, орун берген тамата]

Алтынчы окъуучу:

                   Къаты тутхан динибизни,

                   Шатык билген тилибизни,

                   Саз этмеген кюнюбюзню,

                   Аллай бийле керек бизге!

[Динни къаты тутхан, сёзге, тилге уста, инсанланы къолайлыкъда тутхан,сёзю, къылыгъы бла да  адамланы кёллерине жетишген бий]

УСТАЗ: «Адамды бизни атыбыз» бла «Аллай бийле керек бизге» дегенназмуланы бирге жууукълашдыргъан шартла.

 

НАЗМУНУ ТЕМАСЫ.

1. Къачан, не заманда жазылгъанды бу назму?

    19-чу ёмюрню аллында, 1908 жылда.

2. Темасы –

     Тюзлюк, халкъны къадарына жууаплылыкъ, адамлыкъгъа ийнаныу.

3. Назмуну ниет магъанасы.

    Халкъ кесини жашауунда иги муратлагъа жетишир ючюн, аны кесимдемеген, тюз акъыллы, халал оноучулары болургъа керекдиле. Ала халкъныбирикдирирге. Тюз жолгъа тизерге тийишлидиле. Иги, акъыллы оноучу – халкъныкючюдю.

4. Назму къалай къуралгъанды?

    Назму сегиз жикли, къош (парный) рифмалы, тёрт тизгинли назмуду.Хар юч тизгин рифмагъа келишип, тёртюнчю тизгин рефрен болуп алай къуралады.Рифмала  этимледен,  атладан да къураладыла. Сёз ючюн: «Халкъгъа салмай бугъоу,кишен» дегенде  «кишен»  — атды, «Намысларын тута  билген» дегенде уа –«билген»  —  этимди.

Устаз  назмуну строфасын    копьютерде кёргюзтюп,  сорады:

Сабийле, окъугъуз да, мында тюбеген рифмала къаллайлаболгъанларын айтыгъыз.

Устаз —  аныча бирси строфаны  кёргюзтюрге боллукъду.

5. Назмуну тили.

    Кязим хар замандача, къысха, шатык тил бла  жазады. Хар сёзю даангылашыныулуду.  Тенглешдириулени, метафораланы уста хайырланады. Сёз ючюн,«Халкъгъа салмай бугъоу, кишен» дегенде «бугъоу, кишен» — метафорады. Алаазатлыкъны, эркинликни, адамны этген муратына тыйгъыч салмауну белгилеридиле.Сёз ючюн, «Нюр келтирген бетибизге» дегенде «нюр» жарыкълыкъны, жюрекырахатлыкъны белгисиди.   (Тенглешдириу).

Халкъны алчы адамларыны сыфатлары.

 

 

IX.           Дерсни бегитиу.

X.              Сабийле, къачан эм незаманда жазылгъанды бу назму?

1.   Назмуну темасын айтыгъыз.

2.   Назмуну ниет магъанасыначыкълагъыз, тилини шартларын чертигиз.

3.   Назму къалай къуралгъанды?

4.   Халкъыбызны алчы адамларынбилемисиз?

5.   Аланы юсюнден неайталлыкъсыз?

              Сабийлекъауумлагъа юлешинип ишлейдиле.

XI.           Экранда жашаунучюйре суратларына къарап, поэтни сезю бюгюнда терен магъаналы болгъанынчертирге.

 

XII.       Мечюланы Кязимнисезлерине сабиийле дерсни жыр бла бошайдыла.

 

XIII.   Юйге иш.

56-чы бетде назмуну окъуп, сюзюп келирге.

Дефтерде: бет-адет, бирге-кеси, халкъ- хакъ, жет-кет сезле бла рифмакъураргъа жалгъаула къошуп.

 

 

 

 

 


1. Егюзлени жегер ючюн, агъачдан этилген хамут-

2.Ташны, топуракъны, ауур затланы ташыргъа деп ишленнген зат-

3.Ун элерге, тылы ийлерге хайырланыучу адыр-

4.Къышхыда ат, егюз  зат жегилип, юсюне жюк салынып сюйретилиучю, экижаякълы эл мюлк адыр-

5.Ууакъ аякълы малны сойгъанда терилерин жырмай алып, андан этилиучюжау чайкъаргъа, айран, сют жюрютюлген жараучу адыр-

6.Сюелип турургъа орнатылгъан стол, не да андан иничге агъач-

7.Ичине салам сугъуп кийилиучю, егюз, бугъа териден этилиучю аякъкийим-

8.Асламысында агъачдан ишленнген, ичине суусун зат къуюлуучу уллутегерек сауут-

9.Къалпакъ, берк кийдирилиучю кеп-

10.От жагъада отну ышыргъан зат-


1.Азыкъ биширген адыр-

2.Тери ийлерге деп этилген керек-

3.Алгъын заманда егюзлеге, атлагъа тартдырып,жер сюрюучю чархсыз сауут-

4.Мирзеу сакъланыучу жер,мекям-

5.Сюрюлген жерни уллу тугулларын ууатып, жумушакъ эм сыйдам этер ючюнжюрютюлюучю рама сыфатлы узун тишли эл мюлк адыр-

6.Къойну, эчкини терисин саулай алып этилген, жукъ салыучу,жыйыучу,къуюучу орун-

7.Атны, эшекни сырларына къысылып бегитилген, юсюне адам олтурургъа депишленнген улоу керек-

8.Арпадан, тарыдан, зынтхыдан, нартюхден биширилип этилген, кеф этилиучюженгил ичгини булгъар ючюн хайырланыучу адыр-

9.Сют башны бир затха къуюп, аны чайкъай кетип, жау этген зат-

10.Жер,бахча къазгъан сауут-

 

                  


1.    Кимге жораланнганды?

2.    Малкъар халкъны жашауунданпоэт назмусунда не затлагъа къайгъырады эм не бла ехтемленеди?

3.    Таулу халкъны адамлыкъжюрютюу жанындан къаллай шартла келтиреди?

4.    «Адамды бизни атыбыз»деген назмуну ниетин айтыгъыз.

5.    Литература чыгъармала нетюрлю урукълагъа юлешинедиле?

6.    Лирика деп неге айтадыла?

7.    Эпос деп неге айтадыла?

8.    Драма деп неге айтадыла?

9.    Бу назму литератураныкъайсы уругъуна киреди?

Назмуну къуралыу амалларын айтыгъыз.

Назмуну келден айтыгъыз.

Юйде кесигиз къурашдыргъан ишлени кергюзтюгюз.


1.   Сабийле, къачан эм незаманда жазылгъанды бу назму?

2.   Назмуну темасын айтыгъыз.

3.   Назмуну ниет магъанасыначыкълагъыз, тилини шартларын чертигиз.

4.   Назму къалай къуралгъанды?

5.   Устаз кергюзтген строфадаокъуучула тюбеген рифмаланы, рефренни, метафораны болгъанын айтадыла.

6.   Халкъыбызны алчы адамларынбилемисиз?

7.   Аланы юсюнден неайталлыкъсыз?

 


Поделиться статьей
Автор статьи
Анастасия
Анастасия
Задать вопрос
Эксперт
Представленная информация была полезной?
ДА
58.13%
НЕТ
41.87%
Проголосовало: 898

или напишите нам прямо сейчас:

Написать в WhatsApp Написать в Telegram

ОБРАЗЦЫ ВОПРОСОВ ДЛЯ ТУРНИРА ЧГК

Поделиться статьей

Поделиться статьей(Выдержка из Чемпионата Днепропетровской области по «Что? Где? Когда?» среди юношей (09.11.2008) Редакторы: Оксана Балазанова, Александр Чижов) [Указания ведущим:


Поделиться статьей

ЛИТЕЙНЫЕ ДЕФЕКТЫ

Поделиться статьей

Поделиться статьейЛитейные дефекты — понятие относительное. Строго говоря, де­фект отливки следует рассматривать лишь как отступление от заданных требований. Например, одни


Поделиться статьей

Введение. Псковская Судная грамота – крупнейший памятник феодального права эпохи феодальной раздробленности на Руси

Поделиться статьей

Поделиться статьей1. Псковская Судная грамота – крупнейший памятник феодального права эпохи феодальной раздробленности на Руси. Специфика периода феодальной раздробленности –


Поделиться статьей

Нравственные проблемы современной биологии

Поделиться статьей

Поделиться статьейЭтические проблемы современной науки являются чрезвычайно актуальными и значимыми. В связи с экспоненциальным ростом той силы, которая попадает в


Поделиться статьей

Семейство Первоцветные — Primulaceae

Поделиться статьей

Поделиться статьейВключает 30 родов, около 1000 видов. Распространение: горные и умеренные области Северного полушария . многие виды произрастают в горах


Поделиться статьей

Вопрос 1. Понятие цены, функции и виды. Порядок ценообразования

Поделиться статьей

Поделиться статьейЦенообразование является важнейшим рычагом экономического управления. Цена как экономическая категория отражает общественно необходимые затраты на производство и реализацию туристского


Поделиться статьей

или напишите нам прямо сейчас:

Написать в WhatsApp Написать в Telegram
Заявка
на расчет