Муниципальноебюджетное общеобразовательное учреждение
Средняяобщеобразовательная школа села Чишма
муниципальногорайона Бирский район Республики Башкортостан
План-конспектвнеклассного мероприятия,
посвященныйМеждународному женскому дню 8 марта
«Шыманончалам мый авамын шинчашке»
(5-7классы)
Шыманончалам мый авамын шинчашке
Цель: 1.Тÿнямбалÿдырамаш кече дене палдараш.
2. Аван вий-куатшым ончыкташ.
3. Ава дек йöратыме, пагалыме,аралыме кумылым ешараш.
Оформлений: ава нерген калыкмут-влак,ава да йоча сÿрет, ава нерген книга выставке, презнтаций
Эртарымерадам.
1-ше вÿдышö. Кынелзачылан да колыштса
Тÿня тÿњалтышкондымо мутым.
Тиде мутпеш чот тошто, а вийже ялт юзо!
Кынелза!Чылан рыњ шогалза!
Тидемут нигунам ок öндале!
Тидемут сандалык пыжаш!
Тидемутышто илыш тÿњалтыш!
Кынелза! Мый ойлем тудым раш:
АВА!
2-шо вÿдышö. Тиде мутым тÿняштеик айдемат пелештыде кодын огыл. Чыла йылме дене тудо ик семынак ныжылгын йоњга:ава, мама, мам, мути…
1-шевÿдышö. Тачысе пайремнам Тўнямбал ўдырамаш кечылан пöлеклена. Улотўнямбалне 8 Март ўдырамашым аклыме, пагалыме кече семын палемдалтеш. Вожшотудын акрет Римыш нањгая. Юнона мландавам пеш пагаленыт. Тудокалыклан сай игечым, поян лектышым, пиалым пöлеклен. Тудлансўан, аза шочмо годым кумалыныт.
Тыгак 8 мартыште 1857 ийыште Нью-Йоркышто пашазе ўдырамаш-влакикоянулмыштым ончыкташ, протестым каласашлан тӱшкан урем дене эртеныт. Нунопаша жапым иземдаш, пашадар оксам кугемдаш йодыныт. Погынымашым шалатеныт.
2-шовÿдышö. 1910ийыште Копенгагеныште Тўнямбал ўдырамаш-влакын конференцийыштышт Клара Цеткин 8мартым Тўнямбал ўдырамаш кечым ышташ йодын. Тудо ўдырамаш-влакым икгай праванлияш, йорлылык ден кучедалаш манын йодын.
8 март Тўнямбалпашазе ўдырамаш-влакын шке правашт верч кучедалме кечылан чотлаш тўњалыныт.
Кызыт8 март – тиде ўдырамашым пагалымым ончыктышошошо пайрем, тиде аван пайремже.
Лум лончо кеч кўжгö
Пўнчер чодыраште,
Пушењгетўњат
Кызытеш ок лакем, —
Пуэм авамлан
Мый пеледыш аршашым,
Пеледыш аршаш-
Шергакан пєлекем.
1-ше вÿдышö. Кажне секундыштотуняште 3 айдеме шочеш. Икымше шÿлалтышыже, ончалтышыже, шинчавÿдшö,воштылмашыж гычак ава йочан илышыж дене илаш тÿњалеш. Пуйто тидланак гына тудоош тÿняшкыжат толын. А йочалан аван кажне шÿлалтыштыже кÿлеш.
Кузе кече шке шокшо кечыйоллаж денемландым вÿдылеш, тугак аван йöратымашыжат йочан илышыжым ÿмыр мучко ырыктеншога. Ава шке йочажым илыш умылаш, сай ден осалым ойыраш, тÿнян сöраллыкшымшижын мошташ туныкта. Тиде огыл мо тÿням куча? Тиде огыл мо тукым кокласе кыл?
Аван шÿмжö эн шыма да поро, кидше энпушкыдо да ныжылге. Эн ÿшанле чонжо. Аван ыштен моштыдымо пашажат уке дыр.
Тудын тутко шÿмжö чыла шижеш, ушыжочыла нерген шона, чонжо чыла верч ойгыра.
Василий Дмитриевын«Ава» почеламутшым колышташ темлена.
Ава – могае ныжылге шомак.
Ава – эн первый ойлымо мутем…
Ме тиде мутым эреак шыман
Каласена, чон кумылнам пыштен.
Ава шум-чон ок йукшо нигунам,
Эреак шошо семын пеледеш,
Да кече гае шокшыж ден мемнам –
Кеч-куш она кай – порын леведеш.
2-шо вÿдышö. Ава йочаж верчилышыжымат пуаш ямде. Икшывыже темше, таза, весела, пиалан лийже манын, чылажыматышта. Ава тиде кугу тÿняш тöрза. Тудо тÿня сöраллыкым почеш: чодыран даолыкын, кечын да тылзын, шÿдырын да каван. Тиде шинчымашым йоча эн ончыч авадеч налеш да ÿмыржö мучко ок мондо.
Альбертина Иванова шкежат ава, садлан тидетема тудлан моткоч лишыл. Шÿм вошт колтен, тудо ты темым почеш. «Ава кид» почеламутымколышташ темлена.
Адак сирень шыман тÿкалтыш
Лоза копаж ден окнашкем,
А ушыштем – тура тошкалтыш,
Авам ончале шинчашкем.
Кÿзем. Шÿмем кÿлтка лекшашла,
Кизамым тудын дек шуем…
Вет илыш курыкыш кÿзашак
Ава ÿнарым пöлеклен!
Садлан чолган мый ÿмыр мучко
Эртем. Шÿртнем гын, кынелам.
Ок чаре нимогае шучко,
Мый илыш кÿкшытым налам.
Садак шинчам авай воктеке,
Копашкыже таем вуем…
Тыгак ушнен вÿд мланде дене,
А Мланде Кече – ик ушем.
1-ше вÿдышö. Аван вий-куатшымнимо денат тањастараш огеш лий. Ава шке йочаж верч тулыш, вÿдыш пураш ямде.Кÿлеш гын, кÿ пырдыжым шалата, шке шÿмжым пöлекла. Айста меат шке аваналанкуштымашым пöлеклена.
(Марлакуштымаш).
2-шо вÿдышö. Авалан мландемарте вуйнам савена. Изи годым тудын деч поснаже иленат огына керт. Но, кугураклиймек, шке йöратымашнам шылтена. Ончыкташ мондена,торжалык дене петырена,нелеш налына. Сурт гыч лектын кайымыда годым шарныза, ава вуча. Ава чон ойгыра.
Нелылыкыш логалыда гын, поро ой-канашдене полша, осал паша деч арален кода. Ава нигум шке йочажлан осалым ок шоно. Ате нигунам шке авадам торжа шомак дене эмгатен огыдал? Йоњылыш, осал шомакымойленда гын, жапыштыже тöрленда мо? Палыза, ава чыла проститла, но ÿмыржо гынамыняр-гынат кÿчыкемеш. А мом ыштыман, кунам торжа шомак дене аван кумылжо вола?Тÿњалтышлан ю шомак-влакым палаш темлена.
1-ше вÿдышö. — Ку курыкат вик лапканеш,
Кунам шомак ты йоњгалтеш. (ТАУ)
— Пöлеклем чыла мый, нал,
Кунам ойлет: … (ВУЕШ ИТ НАЛ)
— Каем гын пöрт гыч лектын,
Ойлен кодем: … (ЧЕВЕРЫН)
— Ава шула, кунам ойлем,
Кузе мый тудым …(ЙÖРАТЕМ)
— Кунам эрдене мый ужам,
Ойлен колтем шыман … (САЛАМ)
2-шо вÿдышö. Юзо мутгына огыл, пашаште полшымо аван чонжым куандара. А кузе те мöњгышто аваландаполшеда? Кастене, паша гыч толмеке, авада диваныш возын каналтен кия, але,вольыкым ончен, кочкаш шолтен, пöртым эрыктен, пелйÿд марте куржталеш? Шарныза,те гына тудын пашажым куштылемден кертыда.
1-ше вÿдышö. Кунам ава йывырта?Теве нунын вашмутышт:
· Кунамэргым але ÿдырем эрдене школыш кайымыж деч ончыч вакшышым поген, пöрткоргымэрыктен кода.
· Кунаммыйын йодмемым вигак шукта.
· Кунамикшывем поро, мыйым умылен моштышо.
· Кунамэргым ваштареш огеш кычкыре.
· Кунаэргым але ÿдырем моктат.
· Кунамйочам йодеш: «Авай, ноенат вет, мо дене полшаш?» и т.м.
2-шо вÿдышö. Ме кушкына, лишылењым шагал годым шоналтенат она шуко. А вет мемнан кушмына дене пырля аванажатшоњгемеш, ÿмыржö кÿчыкемеш. Садлан аван тазалыкше нерген шоналташ ида мондо.Тидын нерген поэт деч ныжылгын нигö ойлен огеш керт. Михаил Делянов «Пукидетым, авай» почеламутшо дене тидым пеш чын каласен.
Пу кидетым, авай, итак вожыл!
Кошкен манын ойлаш итак тошт.
Учо ењла ом шогылт, ом воштыл,
Ом йöрате ончаш парня вошт.
Пу кидетым, авай, итак вожыл,
Тудо туртын, иземын гынат,
А вÿргорно, ужам: кÿртньывоштыр,
Раш волгалтын, шинчаш палдырна.
Пу кидетым, авай, итак вожыл,
Кидет лийын уста да шыма.
Вет шукталтын, ой-ой! Мыняр сомыл! –
Ўмыр корно гына раш пала.
Пу кидетым, авай, итак вожыл,
Кидет дене кертат кугешнен.
Жапын-жапын шижат тудын коржмым,
Паремдет шÿм тураш лишемден.
Пу кидетым, авай, итак вожыл,
Копам дене мыят ырыктем.
Тыйын кид шыматен неле годым –
Илем шижын тачат чоныштем.
1-ше вÿдышö. Ава – юмо, суксо.Тудо илышым мланде ÿмбалне куча. Ава нерген моткоч шуко калыкмут уло. Кузе тенуным паледа, терген ончена. Мый тÿњалам, а те кошартеда.
Ава деч кугу… (от лий).
Ава деч ласка …(иктат уке)
Ава чевер кече да …(кава)
Ава вурса гынат… (йöртаен вурса)
Ава кумыл лай …(порсын ден кумо)
Аван шÿмж öкече …. (дечат шокшырак)
2-шо вÿдышö. АВА! Мутшак муросемын йонга. Тиде мурызо, композитор-влакын эн йöратыме темышт. Мурын куатлемутшо, ныжылге семже аван чонжым савыра, шÿм-кылже лывырга. Меат айста аваланнамурым пöлеклена.
(Такмак-влак)
1-ше вÿдышö. Мутат уке, АВА –тÿняште эн кугу Айдеме.
Нине йодыш-влаклан вашмутым пуыза.
— Кöн тынаре шÿмжö сае,
Шокшо, пушкыдо, ласка?
АВАН!
— Шочшыж верчын шÿшпык семын
Кöн йÿдомыжо уке?
АВАН!
— Кöн тынаре поро кумыл,,
Курымешлан ок мондалт?
АВАН!
— Патыр воин-эрге-влакым
öо тыге ончен куштен?
АВА!
— Шочмо-кушмо шерге мландым
Кö саклен илаш куштен?
АВА!
— Кö тынаре лишыл, сае,
Шокшо кумылан, ласка?
АВА!
— Курым мучко кече гае
Кö тынаре шымата?
АВА!
2-шо вÿдышö. Шуко сылне ойымава нерген колыштна, ойлышна. Айста ава нерген эпитет-влакым иктыш чумырена.Ава могай? (Шыма, ныжылге, поро, ласка, йöратыше…)
1-ше вÿдышö. Ава деч кугуиктат уке. Тÿняжат ава деч тÿњалын. Ида мондо тидым.
Мероприятийнам Михаил Якимовын шомакшедене кошартыме шуэш:
Тек эре кава лийже канде,,
Тек эре пеледалт шога мланде,
Тек эре лиеш сай авана,
Тек эре ме пырля лийына.
Ава кумыл – пелед толшо шошо,
Ава шÿм – келшымаш, куатна
Ава – тиде тÿнян илыш вожшо,,
Аван вий ден пöрдеш мландына.
Йöратыза, пагалыза, чаманыза, аралызаавадам!
Чылаландат пеш кугу тау. Вес ганавашлиймеш. Чеверын!
.
